Olejek neem do roślin. Co to jest i jak go stosować do zwalczania szkodników i chorób roślin

Olej neem to naturalny produkt. Pozyskuje się go z tłoczonych na zimno nasion rośliny, zwanej miodlą indyjską (Azadirachta indica, syn. Melia azadirachta).

Miodla indyjska to drzewo rosnące m.in. na Półwyspie Indyjskim oraz w Afryce. Dorasta do ok. 20 m wysokości, ma pierzaste liście i liczne, białe kwiaty. Owoce przypominają z wyglądu oliwki i zawierają pestki, z których pozyskuje się olej, zwany neem (inna nazwa to olej margosa; margosa oil) .
Miodla ma bardzo szerokie zastosowanie. Wszystkie jej części stosowano w tradycyjnej medycynie indyjskiej (ajurwedzie). Młode kwiaty i pędy są także wykorzystywane kulinarnie (po obróbce termicznej). Miodla ma także duże znaczenie symboliczne w hinduizmie.

Na terenach, gdzie rośnie miodla, jej różne części są wykorzystywane do zwalczania szkodników i chorób roślin, lecz również jako nawóz – tu znajdują zastosowanie pozostałości z produkcji oleju (wytłoczyny), ale też młode pędy i liście, które stosuje się do mulczowania. Nie tylko wzbogacają podłoże, ale także eliminują szkodniki z gleby oraz chorobotwórcze grzyby. Sproszkowane liście są również wykorzystywane do oprysków przeciw szkodnikom. W polskich warunkach nie skorzystamy z dobrodziejstw całej rośliny, ale możemy wykorzystać olejek neem do roślin.

Olej neem ma potwierdzone właściwości antybakteryjne, antywirusowe i przeciwgrzybicze – wykorzystywane w lecznictwie ludzi, ale równie przydatne w ochronie roślin przed chorobami. Zawiera ponadto substancję zwaną azadyrachtyną, która jest silną i naturalną substancją owadobójczą (pestycydem). Działa na owady i inne szkodniki, które żerują na liściach roślin, dlatego jest bezpieczna dla owadów zapylających, takich jak pszczoły i trzmiele. Nie zaszkodzi także dorosłym motylom, ale już gąsienice odżywiające się liśćmi mogą ucierpieć.

Olejek neem do roślin ma złożone działanie. W pewnym stopniu odstrasza szkodniki, ale podstawowe niekorzystnie działanie ma wspomniana azadyrachtyna. Ta substancja zaburza zdolności żywieniowe szkodników (tzw. antyfidant), które tracą możliwość żeru i padają. Ponadto wpływa na układ hormonalny owadów i osłabia ich zdolności rozrodcze, a także uniemożliwia larwom wyklucie się jaj lub dalsze przeobrażenie. W niektórych przypadkach także zatyka aparaty szparkowe szkodników i dusi je.

Olejek neem i występujące w nim substancje są bezpieczne dla ssaków i ptaków oraz wielu pożytecznych owadów. Jest także biodegradowalny.

Azadyrachtyna jest substancją czynną dopuszczoną do stosowania jako środek ochrony roślin w Unii Europejskiej. Jednak w Polsce na razie nie ma preparatów z nią, które byłyby dopuszczone do obrotu przez Ministerstwo Rolnictwa i Rozwoju Wsi. Można jednak sięgnąć po olejek neem do ochrony roślin domowych, balkonowych i ogrodowych.

Pestycyd występujący w olejku neem działa na około 300 gatunków owadów. Zwalcza m.in. pluskwiaki, miniarki i niektóre błonkówki oraz wiele innych. W praktyce warto go stosować przeciwko takim szkodnikom roślin ogrodowych i domowych jak:

• mszyce,
• tarczniki,
• mączliki,
• roztocza,
• wełnowce,
• wciorniastki
• ziemiórki.

Jest także skuteczny w zwalczaniu stonki ziemniaczanej.
Różne substancje czynne zawarte w olejku mają też działanie przeciwgrzybowe. W przypadku roślin pomagają zwalczać m.in. takie choroby jak:

• mączniak prawdziwy,
• plamistość liści,
• szara pleśń,
• rdza.

Z olejku neem przygotowuje się preparat do oprysku. Potrzebne składniki to:

• 1 litr letniej wody, najlepiej przegotowanej,
• 5 kropli olejku neem,
• kilka kropli delikatnego detergentu (lub mydła ogrodniczego).

Składniki mieszamy - mydło lub inny detergent sprawi, że olejek rozpuści się wodzie. Preparat przelewamy do opryskiwacza i stosujemy, kiedy ostygnie.

Oprysk z olejku neem można stosować co około 10-15 dni. Roztwór trzeba wykorzystać w ciągu kilku godzin, bo szybko traci swoje właściwości.

Roztwór można stosować do przecierania liści – ta metoda lepiej się sprawdzi w przypadku tarczników, wełnowców i przędziorków, żerujących na liściach roślin doniczkowych. Wacikiem lub miękką szmatką, nasączoną roztworem, wycieramy liście, przy okazji ściągając z nich szkodniki. Można też użyć patyczka do uszu, którym łatwiej usuniemy szkodniki występujące np. w kątach liści.

Uwaga: nie należy przecierać liści delikatnych oraz pokrytych kutnerem (włoskami). Ale jeśli mamy rośliny o gładkich, mocnych liściach, to dobra metoda.

Jest kilka rzeczy, na które trzeba zwrócić uwagę, jeśli chcemy, żeby oprysk był bezpieczny dla roślin i skuteczny w zwalczaniu szkodników:

• Olej neem jest naturalnym środkiem, jednak to nie znaczy, że nie może zaszkodzić roślinom. Dlatego trzeba przestrzegać podanych proporcji – zbyt duże stężenie może spalić liście!
• Przed użyciem preparatu na całej roślinie, zróbmy próbę na kilku liściach. Jeśli po dobie nie zauważymy niepokojących objawów, możemy śmiało stosować olejek (dotyczy to szczególnie roślin młodych i delikatnych roślin doniczkowych).
• W ogrodzie lub na balkonie nie stosujmy oprysku z oleku neem, kiedy mocno świeci słońce lub podczas upałów. Jeśli lato jest słoneczne i ciepłe – zróbmy oprysk wieczorem.
• Jeśli w ogrodzie zdecydowaliśmy się na biologiczne zwalczanie szkodników i wprowadzili pożyteczne roztocza (np. dobroczynki) do walki ze szkodnikami, nie stosujmy oleju neem (można je wprowadzić po około tygodniu po zastosowaniu olejku).
• Nierozcieńczony olej, zastosowany bezpośrednio na skórę lub w kontakcie z oczami lub błonami śluzowymi, może wywołać podrażnienie.
• Poza tym sam olejek neem trzeba chronić przed słońcem (np. trzymać w zamykanej szafce) oraz wysoką temperaturą i wilgocią. Warto też wiedzieć, że olej neem zastyga już w temperaturze 23ºC. Żeby odzyskał płynną postać, wystarczy go delikatnie rozgrzać (najlepiej w temperaturze nie wyższej niż 35ºC).
• Zwróćmy uwagę na to, żeby był to olej tłoczony na zimno, a nie rafinowany.

Olejek neem odstrasza też inne owady, takie jak pchły i komary, ale działa też na kleszcze. Bywa używany w preparatach, chroniących psy i koty przed nimi (ale lepiej nie stosować samego olejku na własną rękę do ochrony pupili – ma on specyficzny zapach, a źle rozcieńczony podrażni skórę).
Liście miodli są także wykorzystywane do odstraszania moli ubraniowych i spożywczych oraz innych szkodników występujących w produktach spożywczych, szczególnie sypkich. Do tego celu możemy użyć ich w wersji sproszkowanej (można je kupić pod nazwą „proszek neem”). Taki proszek można umieścić w otwartym słoiczku w szafie z ubraniami lub mąkami, kaszami itp. artykułami spożywczymi.

Olejek neem jest też stosowany w kosmetyce. Ponieważ łagodzi różne problemy skórne oraz reguluje wydzielanie sebum, jest wykorzystywany w mydłach i innych środkach do pielęgnacji skóry. Spotyka się go także w szamponach, szczególnie wzmacniających i przeciwłupieżowych. Pomaga też w utrzymaniu higieny jamy ustnej (tradycyjnie wykorzystywano szczoteczki do zębów z gałązek miodli, a zawarte w niej substancje korzystnie wpływają na stan dziąseł).
Do pielęgnacji ciała można wykorzystać także samodzielnie olejek neem, ale trzeba go używać w połączeniu z innym, delikatniejszym olejem bazowym.

Olej neem najłatwiej kupić przez Internet, 50 ml kosztuje od ok. 10 do 20 zł. Bywa też w niektórych aptekach i sklepach zielarskich.

Żródła:
Azadirachtyna - naturalny pestycyd wytwarzany przez roślinę [dostęp 24.09.2021]
Azadirachta indica - A.Juss., Plants For A Future [dostęp 24.09.2021]
Czarniecka A., Miodla indyjska (Azadirachta indica) – zastosowanie w kosmetyce i lecznictwie, Herbalism, 2018, 1 (4), s. 120–132