Kłopotliwy spadek – kiedy i jak go nie przyjąć. Poradnik

Śmierć bliskiej osoby prowadzi do istotnych skutków prawnych w postaci dziedziczenia. O tym, jak się z nimi uporać mówią eksperci z Saveinvest. Przepisy kodeksu postępowania cywilnego dyktują ich ustawową kolejność, chyba że została ona wcześniej zmieniona w testamencie. Zgodnie z tymi wytycznymi zawsze w równych częściach dziedziczą małżonkowie i dzieci. Na podjęcie decyzji, w jaki sposób przyjąć schedę, jest szczęść miesięcy od dnia uzyskania przez spadkobiercę informacji o powołaniu do spadku. Schedę można przyjąć wprost (czyli bez dokonywania żadnych czynności), wraz z dobrodziejstwem inwentarza, bądź zupełnie ją odrzucić. Po upływie tego półrocznego terminu, jeśli nie zostały powzięte kroki by stwierdzić inaczej, uznaje się zwyczajowo, że spadkobierca przyjmuje spadek wprost. Jest to równoznaczne z brakiem zrzeczenia się odpowiedzialności za długi osoby zmarłej.

Przyjęcie przez spadkobiercę spadku wprost oznacza, że staje się on właścicielem całego majątku. W konsekwencji sprowadza się to również do odpowiedzialności spadkobiercy całym swoim majątkiem za ewentualne długi zmarłego. Nie odgrywa znaczenia fakt, czy długi przerastają wartość odziedziczonej schedy. Przykładowo: dziedziczymy nieruchomość, która jest obciążona hipoteką, a ponieważ spadkobierca na mocy prawa wstępuje w ogół praw i obowiązków osoby zmarłej, jeśli przyjmiemy spadek wprost jesteśmy zobligowani do spłaty pozostałego zadłużenia zmarłego (chyba że umowa kredytowa stanowi inaczej).

Radzimy: Jak rozliczyć podatek od sprzedaży nieruchomości 

W przypadku gdy spadkobierca zdaje sobie sprawę, że scheda zawierać będzie długi przerastające dziedziczony majątek, warto skorzystać z przyjęcia spadku z dobrodziejstwem inwentarza – choć taka droga wiąże się zawsze z dodatkowymi kosztami i czynnościami prawnymi. Spadkobierca staje się właścicielem całego majątku, ale odpowiada za ewentualne długi tylko do wysokości spadku, jaki otrzymał po osobie zmarłej. W ten sposób zawsze dziedziczą spadki małoletnie dzieci. Aby uchylić się od odziedziczonych zobowiązań i skorzystać z dobrodziejstwa inwentarza spadkobierca zobowiązany jest do złożenia odpowiedniego oświadczenia. Sporządzenie inwentarza, czyli spisu aktywów oraz długów spadkowych, zarządza sąd, natomiast sporządza komornik. Należy jednak pamiętać, że koszty komornicze za dokonanie takiej czynności obciążają spadkobiercę. Wracając do wcześniejszego przykładu dziedziczenia nieruchomości z hipoteką – przyjęcie spadku z dobrodziejstwem inwentarza nie rzutuje na nieruchomość obciążoną zapisem hipotecznym. W praktyce oznacza to, że zgodnie z prawem wierzyciel może dochodzić zaspokojenia swoich roszczeń z tego tytułu niezależnie, kto jest prawnym właścicielem danej nieruchomości. Forma przyjęcia spadku nie ma tu znaczenia.

W świetle prawa odrzucenie przez spadkobiercę przysługującego mu spadku oznacza, że traktowany jest on, tak jakby zmarł przed spadkodawcą – nic nie dziedziczy, a tym samym nie odpowiada za długi zmarłego. Fakt bycia traktowanym przez prawo jak zmarły sprowadza się do tego, że miejsce takiej osoby zajmują jego spadkobiercy. Przykładowo: jeśli mamy dzieci, a zrzekniemy się spadku np. po jednym ze swoich zmarłych rodziców, to nasze miejsce jako spadkobierców osoby zmarłej zajmują właśnie nasze dzieci. W takiej sytuacji nie ma znaczenia, czy są one małoletnie. Zdaniem Roberta Tomaszewskiego, Prezesa Zarządu Saveinvest, powyższa sytuacja dokładnie ilustruje, że odrzucenie spadku nie stanowi wcale szybkiego i pewnego uchylenia się od odziedziczenia w spadku długów. Tak naprawdę możliwe jest uwolnienie się tego niedogodnego obowiązku dopiero po jego odrzuceniu przez kolejno: małżonka, rodziców, rodzeństwo, zstępnych (dzieci, wnuki, prawnuki itd.), dziadków zmarłego wraz z ich zstępnymi oraz ewentualnych dzieci małżonka spadkodawcy. W takiej sytuacji spadek przypada gminie w której znajduje się ostatnie miejsce zamieszkania zmarłego, lub Skarbowi Państwa.
Oświadczenie o odrzuceniu spadku można złożyć sądzie rejonowym właściwym dla miejsca zamieszkania spadkobiorcy lub przed notariuszem. Koszt oświadczenia od jednej osoby wynosi 50 zł, u notariusza dodatkowo należy doliczyć do tej kwoty 23 proc. VAT, plus około 20 zł za wypis aktu notarialnego.

Stwierdzenia nabycia spadku dokonuje się w sądzie lub u notariusza.

Sądem właściwym w takiej sytuacji jest sąd rejonowy, w okręgu którego mieści się ostatnie miejsce zamieszkania spadkodawcy. Wybór notariusza jest już kwestią dowolną i indywidualną, nie ma w tym zakresie żadnych przesłanek, czy ograniczeń. Należy pamiętać, by wraz z wnioskiem o stwierdzenie nabycia spadku dostarczyć do sądu również niezbędne załączniki – tj. odpis skrócony aktu zgonu, odpisy skrócone aktów urodzenia/małżeństwa spadkobierców itp. Po rozprawie sąd wydaje postanowienie o stwierdzeniu nabycia spadku, uprawomocniające się po 21 dniach od daty ogłoszenia orzeczenia – jeżeli w tym czasie żadna ze stron nie zdecyduje się na złożenie wniosku o uzasadnienie postępowania, bądź nie wniesie apelacji. Koszt postępowania sądowego o stwierdzenie nabycia spadku po jednej osobie wynosi 50 złotych.

Dowiedz się: Jakie formalności załatwić, gdy dostajemy mieszkanie jako darowizna

W przypadku, gdy stwierdzenie nabycia spadku potwierdzane jest u notariusza, niezbędne jest przekazanie mu danych osobowych spadkobierców wraz z odpisami aktów stanu cywilnego. Koszt poświadczenia dziedziczenia u notariusza to 250 złotych, a w przypadku wielu spadkobierców może być nawet wyższy. Notariusz sporządza protokół dziedziczenia zstępujący wniosek do sądu i akt poświadczenia dziedziczenia, który jest jednoznaczny ze stwierdzeniem nabycia spadku wydanym przez sąd. Rejestrowany jest w Rejestrze Aktów Poświadczenia Dziedziczenia prowadzonym przez Krajową Radę Notarialną. Należy pamiętać, że akty poświadczania dziedziczenia nie uprawomocniają się. Z dniem podpisania przez notariusza i strony traktowane są jako prawomocne postanowienia w przedmiocie stwierdzenia nabycia spadku.

Nie istnieje jedna uniwersalna odpowiedź na pytanie, który ze sposobów przyjęcia schedy jest najbardziej opłacalny.

Zawsze każdą sprawę należy rozpatrywać indywidualnie. Znów powołajmy się na przykład dziedziczenia nieruchomości. Warto zacząć od ustalenia, czy wartość danej nieruchomości jest choć zbliżona do wysokości również zawartych w schedzie długów zmarłego, czy jest ona obciążona hipoteką etc. Można np. schedę całkowicie odrzucić, ale jak wykazano wcześniej, zupełna rezygnacja ze spadku musi zostać dokonana przez wiele osób. Dziedziczenie z dobrodziejstwem inwentarza łączy się z wieloma kosztami i dodatkowymi czynnościami prawnymi, a przyjęcie spadku w całości może przysporzyć wiele problemów finansowych.

Sprawy do końca nie załatwia również skorzystanie z opcji zapisu testamentowego, według którego spadkobierca zobowiązany byłby do sprzedaży nieruchomości. Jeśli wolą osoby zmarłej było wykonanie zapisu polegającego na spieniężeniu masy spadkowej, czyli w tym przypadku nieruchomości, to uzyskane w ten sposób środki finansowe w opinii fiskusa są obciążone daniną. Ponieważ transakcja ta sfinalizowana została przed upływem pięciu lat od końca roku nabycia, uzyskane środki klasyfikowane są jako przychód ze źródła definiowanego przez art. 10 ust. 1 pkt. 8 ustawy o PIT.

Dodatkowo Kodeks cywilny przewiduje możliwość sporządzenia testamentu windykacyjnego. Jest to jedyna forma rozrządzenia majątku, która dla potwierdzenia swej ważności wymaga przybrania formy aktu notarialnego. Spadkodawca może w takim testamencie wskazać osobę, która po jego śmierci, z chwilą otwarcia spadku, nabędzie określoną rzecz, nieruchomość, prawo majątkowe, gospodarstwo rolne, przedsiębiorstwo, lub ustanowione na jej rzecz użytkowanie, czy służebność. Warto zaznaczyć, że w ten sposób nie mogą być jednak przekazywane środki pieniężne. Osoba, na rzecz której dokonano zapisu windykacyjnego, z mocy prawa po śmierci spadkodawcy nabywa przedmiot zapisu. Podmiot ten nie wchodzi wtedy w ogóle w skład masy spadkowej i jest niezależny od woli pozostałych spadkobierców. Taki zapis może być ustanowiony na rzecz kilku osób, ale tylko i wyłącznie w udziałach. Skuteczny zapis windykacyjny może dotyczyć tylko jednego prawa spośród tych wymienionych wcześniej. Obligatoryjne jest, by w dniu śmierci spadkodawcy rzeczone prawo przekazywane w zapisie windykacyjnym było jego własnością. Spadkodawca musi również koniecznie być właścicielem nieruchomości, bądź prawa, w sytuacji gdy zapisem objęte jest także ustanowienie użytkowania.