Brukiew, czyli karpiel. Zapomniane warzywo na pyszną zupę i nie tylko. Zbierzesz je jeszcze w listopadzie. Sprawdź, jak je uprawiać

Brukiew to warzywo o ciekawym smaku, ma też sporo cennych składników odżywczych, a nawet pewne właściwości lecznicze (można z niej robić syrop na kaszel).

Poza tym warzywo jest wykorzystywane na różne sposoby w kuchni. Przygotowuje się z niej m.in. zupę czy dodaje do innych warzyw lub mięs przy ich pieczeniu. Jest popularna szczególnie w kuchni krajów skandynawskich, ale też Niemiec, Holandii, Wielkiej Brytanii, Stanów Zjednoczonych i Kanady, słowem – króluje na północy, skąd prawdopodobnie pochodzi.

Uważa się, że brukiew powstała ze skrzyżowania rzepy i kapusty właśnie na terenie Finlandii lub Szwecji, a być może „tworzono” ją więcej niż raz na północy Europy. Jest uprawiania co najmniej od XVII wieku. Jednak, jak podają Maria Lityńska-Zając i Krystyna Wasylikowa, nie jest także wykluczone, że jej historia jest znacznie dłuższa, a brukiew znano już w starożytności w regionie Śródziemnomorza.

W Polsce brukiew długo była kojarzona z pożywieniem, po które sięgano w okresach głodu, poza tym traktując ją raczej jako roślinę pastewną. Jednak miała ona i swoich amatorów, a przysmakiem wspominanym z rozrzewnieniem przez niektórych są plastry brukwi pieczone na blasze lub nawet podjadane na surowo. Brukiew uprawiano w różnych regionach Polski, popularna była m.in. na północy, ale też w rejonach podgórskich. Na Podbeskidziu doczekała się osobnej nazwy – kwaki (lub kwacki, kwaczki).
Uwaga: niekiedy brukwią nazywano też buraki cukrowe lub pastewne, ale nie należy mylić tych roślin. Brukwi nie należy też utożsamiać z rzepą. Choć są spokrewnione i wyglądają podobnie, to różne rośliny.

Brukiew można wykorzystywać jako warzywo jadane przez ludzi, jak i roślinę pastewną. Niestety, obecnie jest niemal nie do kupienia, ale można uprawiać ją w ogrodzie, bo jej nasiona są dostępne w sprzedaży. Roślina nie ma też dużych wymagań uprawowych, ale są one za to dość specyficzne.

Brukiew (karpiel) to roślina z rodziny kapustowatych (krzyżowych). Jest blisko spokrewniona m.in. z rzepakiem, rzepą oraz kapustą liściastą. Jej jadalną częścią jest zgrubiały fragment korzenia spichrzowego, ale można też wykorzystywać młode liście. Brukiew ma kilka odmian o zróżnicowanym kształcie zgrubienia. Może ono być wydłużone, okrągłe lub spłaszczone. Również jej skórka, w zależności od odmiany, bywa różnie zabarwiona – od koloru kremowego, przez żółty i zielonkawy, do różowofioletowego. Bulwy często bywają cieniowane (górna część, wystająca ponad ziemię, bywa właśnie zielona lub różowa). W Polsce do popularnych odmian należą właśnie te żółtawo-zielone (np. Wilhelmburska: Nadmorska, Kaszubska, Saba), stąd często ich wygląd utożsamia się z brukwią w ogóle. Miąższ najczęściej jest biały lub żółtawy.

Brukiew może mieć dość zróżnicowany smak w zależności od odmiany, okresu zbioru oraz w pewnym stopniu od warunków uprawy. Od w miarę łagodnego, kojarzącego się z kalarepą z nutą rzodkiewki, do bardziej ostrego, nawet gorzkawego.

Polecamy też: Głąbik krakowski, czyli nietypową sałatę łodygową. Sprawdź, jak ją uprawiać w ogrodzie

Brukiew jest rośliną dwuletnią, co oznacza, że kwitnie w drugim roku (jej kwiaty są miododajne). Jednak korzeń spichrzowy wykształca już w pierwszym roku, dlatego uprawia się ją jako warzywo sezonowe. Nasiona karpieli można kupić w sklepach ogrodniczych, czy to internetowych, czy stacjonarnych. Choć długo zachowują zdolność kiełkowania (kilka lat), najłatwiej nabyć je wiosną. Brukiew sieje się wprost do gruntu, a robi się to pod koniec kwietnia lub na początku maja. Rozstawa to ok. 50 x 20-25 cm, a głębokość siewu – ok. 1,5 cm.

Brukiew uprawia się także z rozsady. Jednak ponieważ nasiona kiełkują w niskich temperaturach, nie sieje się ich w domu, ale na rozsadnik. Robi się to również w kwietniu, a przesadza na miejsce stałe w czerwcu. Taki sposób sprawdza się, jeśli na grządkach warzywnych mamy rośliny o krótkim okresie wegetacji (np. sałata), które są wcześnie zbierane i „zastępowane” właśnie brukwią.

Brukiew niby nie ma dużych wymagań i jest wytrzymała na chłód, a nawet przymrozki (m.in. stąd jej popularność na mniej urodzajnych i zimnych terenach), ale niezbyt jej służą obecne zmiany klimatyczne, czyli coraz gorętsze i suche wiosny oraz lata. Bo brukiew potrzebuje umiarkowanych temperatur i wilgotnej ziemi, szczególnie w początkowym okresie wzrostu. Jeśli zdecydujemy się na jej uprawę w ogrodzie, liczmy się z tym, że będzie trzeba ją podlewać, jeśli będzie brakować deszczu.

Ważną sprawą jest ziemia, która powinna być w miarę ciężka i gliniasta, o odczynie zbliżonym do zasadowego. Jeśli mamy piaszczystą lub kwaśną glebę, nie liczmy na udane zbiory karpieli.

Z zabiegów pielęgnacyjnych, poza wspomnianym podlewaniem, trzeba zadbać o odchwaszczanie oraz spulchnianie ziemi. Pamiętajmy, by nie siać brukwi w tym samym miejscu, gdzie rosły inne warzywa kapustne, bo będzie bardziej narażona na choroby i szkodniki.

Sprawdź też: Jak uprawiać topinambur, czyli słonecznik bulwiasty i co z niego zrobić

Brukiew ma dość długi okres wegetacji (zależy on też od odmiany), jednak generalnie zbiera się ją od przełomu lata i jesieni nawet do listopada. Najsmaczniejsze są młode bulwy. Choć karpiel zniesie mróz, to nie narażajmy jej na przemrożenie, bo takie bulwy gorzej smakują i szybciej się psują.

Wybrane źródła
Kwaki / brukiew / karpiel z Podbeskidzia
Lityńska-Zając, M., Wasylikowa, K., Przewodnik do badań archeobotanicznych, Poznań 2005