To nie małe UFO, kwiat ani ciasteczko, tylko grzyb. Poznaj niezwykłe ziemne gwiazdy, czyli gwiazdosze. Spotkasz je w lesie, parku i ogrodzie

Gwiazdosze to grzyby, które mają kilkadziesiąt gatunków, z czego w Polsce odnotowano 20 z nich. Najbardziej popularny jest gwiazdosz frędzelkowaty, można też spotkać prążkowanego, długoszyjkowego, czy czteropromiennego. Poszczególne gatunki bywają jednak trudne do odróżnienia. Gwiazdosz to inaczej promiennik, promieniak, geaster, bywa też nazywany gwiazdą lub gwiazdą naziemną.

Osoby, które napotkały te grzyby i próbują je zidentyfikować na grupach w social mediach, najczęściej pytają „co to za kwiat” lub wręcz „co to za UFO znalazłam”. Często pojawia się również równie ogólne, co zdecydowane „co to w ogóle jest???”. Żywe są także skojarzenia z fantazyjnym ciastkiem. Trudno się dziwić, bo promienniki są zdecydowanie dalekie od powszechnego wyobrażenia o tym, jak „porządny” leśny grzyb powinien wyglądać.

Te grzyby początkowo mają kształt jajowaty i są częściowo (lub całkowicie, to zależy od gatunku) zagrzebane w ziemi. Potem pęka najbardziej zewnętrzna z trzech warstw, jakie mają te grzyby. Jej płaty rozkładają się na boki i zaczynają wyglądać jak gwiazda o 5-7 promieniach. Pośrodku znajduje się kulisty twór, w którym dojrzewają zarodniki, najczęściej zwieńczony niewielkim otworkiem. Ale to nie koniec rozwoju gwiazdosza, bo z czasem ramiona gwiaździstej części wyginają się w dół i unoszą do góry centralną część grzyba. Zaczyna on wyglądać, jakby kroczył na kilku nóżkach (jest to szczególnie wyraźne u gwiazdosza czteropromiennego, który ma cztery „nóżki”). U większości gatunków dojrzałe zarodniki wydostają się przez otwór w kulistej części i dzięki temu grzyby rozsiewają się i owocnik kończy rozwój. Jednak pozostałości gwiazdoszy są bardzo trwałe i można je napotkać nawet w kolejnym sezonie.

Zobacz też: Jak wygląda okratek australijski? „Palce diabła” spotkasz nawet na łące

Gwiazdosze to grzyby późnego lata i jesieni, często pojawiają się w październiku, nawet listopadzie.

Jak dowiadujemy się z blogu Ogrodu Botanicznego PAN w Powsinie, bardzo rozpowszechnione było wierzenie, że gwiazdosze wyrastają tam, gdzie w sierpniu spadła gwiazda, jedna (lub więcej) z Plejad. Jeśli jednak nie zauważyliśmy miejsca jej upadku, nic straconego. Gwiazdosze są bowiem rzadkie, ale pojawiają się w przeróżnych miejscach. W zależności od gatunku mogą rosnąć w miejscach i wilgotnych, i suchych, występują w lasach, ale też na ich obrzeżach, na łąkach i pastwiskach. Coraz częściej pojawiają się na terenach związanych z działalnością człowieka – parkach, ogrodach (również botanicznych, jak wspomniany Ogród Botaniczny PAN w warszawskim Powsinie), a nawet na cmentarzach czy w pobliżu kompostowników. Dlatego w październiku warto być czujnym i rozglądać się za tymi cudami.
Co ciekawe, te grzyby dobrze czują się pod dość nietypowymi drzewami i krzewami, takimi jak:

• lilaki (zwane bzami),
• śnieguliczki białe (dawniej bardzo popularne były żywopłoty z tych krzewów, z charakterystycznymi białymi kulkami),
• robinia akacjowa (zwana akacją).

Gwiazdosze należą do grzybów niejadalnych, głównie dlatego, że niewiele byłoby z nich do jedzenia. Z niektórych gatunków pozyskuje się substancje lecznicze.

Gwiazdosze należą do rzadko spotykanych grzybów – choć jeśli się już pojawiają to często grupami, w dodatku w mieszanym towarzystwie, złożonym z różnych gatunków tych grzybów. Wiele z nich ma status gatunków wymierających, niektóre są pod ochroną. Jednak, przynajmniej niektóre gatunki, jak gwiazdosz frędzelkowaty i prążkowany pojawiają się coraz częściej, także w nietypowych miejscach, związanych z człowiekiem, a nie tylko w głębi lasów. Nadal jednak są wielką ciekawostką – warto się za nimi rozglądać.

Wybrane źródła
Kapler, A., Gwiazdosze. Gwiazdorzy wśród grzybów Powsina i Polski
Laszkowska-Ginszt, A., Grzyb jak UFO
Stokłosa, N., Słów kilka o gwiazdoszach