Brzoza to pożyteczne i piękne drzewo. Wiosną zbierzesz jej sok, a latem urosną pod nią grzyby. Sprawdź, jak zadbać o to drzewo

Brzozy należą do drzew o wyjątkowo charakterystycznym wyglądzie, a wszystko przez ich białą, często lekko łuszczącą się, jakby papierową korę. Do tego drobne, trójkątne lub rombowate liście, które wiosną pojawiają się jako jedne z pierwszych, oraz mnóstwo wiotkich gałązek – i mamy „klasyczny” obraz brzozy. W rzeczywistości dotyczy on najbardziej rozpowszechnionej w Polsce brzozy brodawkowatej (inaczej brzozy zwisłej, Betula pendula). Jednak brzozy mają znacznie więcej gatunków o zróżnicowanym wyglądzie i wielkości (chętnie też krzyżują się między sobą, co często utrudnia przypisanie ich do danego gatunku).

Czy brzozę warto sadzić w ogrodzie? To drzewo ma niewątpliwie wiele zalet. Po pierwsze – ładnie wygląda o każdej porze roku. Wiosną wcześnie się zieleni, jesienią pięknie przebarwia na złoto, a zimą efektownie prezentuje się jej biała kora.
Drugą niezwykle ważną zaletą brzóz jest to, że dostarczają cennego dla zdrowia soku, zwanego oskołą. Wprawdzie można go kupić, ale świeży, pozyskany z własnych drzew, jest najbardziej wartościowy.

Niekiedy za wadę uważa się wielkość brzóz – rzeczywiście niektóre z nich, na czele z brzozą brodawkowatą, do dość okazałe (i szybko rosnące) drzewa, ale są też gatunki o znacznie bardziej kompaktowych rozmiarach i powolnym wzroście. Można się także zdecydować na okaz szczepiony na pniu. Taka brzoza nie urośnie już wiele wzwyż, bo rozrasta się tylko jej korona. Z drugiej strony – jeśli mamy duży ogród, to „pełnowymiarowe” brzozy pozwolą go ładnie i naturalnie zagospodarować – to przecież drzewa rodzime w naszym klimacie i krajobrazie.

Czytaj także: Wypróbuj ten wiosenny napar. Wspomaga odchudzanie, regeneruje wątrobę, zwalcza alergię. Herbatka z kory brzozy zregeneruje organizm po zimie

Niestety brzoza ma też pewne cechy, które można uznać za wady, choć to naturalny element funkcjonowania przyrody. Otóż brzozy „śmiecą”. Późną wiosną opadają męskie kwiatostany, a niemal przez całe lato – sypią się owoce, złożone z łusek i maleńkiego orzeszka. Są one niewielkie, ale jest ich bardzo dużo. Potem opadają resztki owocostanów i w końcu – drobne, liczne liście. Im większe i dojrzalsze drzewo, tym więcej „śmieci”. Pamiętajmy też, że pyłek brzozy jest jednym z silniejszych alergenów i wiele osób jest na niego uczulonych.

Brzozy należą do wyjątkowo mało wymagających drzew (szczególnie gatunki rodzime). Większość lubi słońce, ale znoszą też półcień. Preferują lekkie, w miarę wilgotne ziemie, ale radzą sobie również na słabszych, co najwyżej osiągając mniejsze rozmiary. Ogólnie są odporne na mróz (szczególnie brzoza brodawkowata, karłowata i niska), ale w przypadku najbardziej ozdobnych odmian warto zwrócić na to uwagę. Brzozy niemal nie wymagają pielęgnacji, choć młode drzewka warto podlewać, jeśli jest susza (mają płytki system korzeniowy), dobrze jest też wyściółkować podłoże wokół nich.

Warto wybrać brzozę, której pokrój i docelowa wielkość będą dopasowane do naszego ogrodu. Można też jednak wykonywać cięcie korygujące lub kształtujące koronę. W szczególności można przycinać gałęzie brzóz o płaczącym pokroju, wyrównując ich dolny poziom. W przypadku brzóz na pniu trzeba też pamiętać o usuwaniu pędów wyrastających z podkładki (pnia).
Ważny jest termin przycinania brzóz – najczęściej zaleca się, by robić to latem, ewentualnie zimą (styczeń-luty), jeśli nie ma mrozu. Wynika to z faktu, że brzoza cięta wiosną, będzie obficie wydzielać soki.

Brzoza to nie tylko ładne, ale też pożyteczne drzewo. Jej młode pąki, liście i kora i mają właściwości lecznicze.
Jednak wyjątkowo cennym i unikalnym „produktem” jest sok z brzozy, czyli oskoła, który z drzew we własnym ogrodzie można pozyskiwać bez problemu.

Warto też wiedzieć, że smaczne grzyby, jakimi są koźlarze współpracują (tworzą mikoryzę) z korzeniami brzóz. Pod brzozami możemy więc zasadzić ich grzybnię. Dowiedz się więcej: jak uprawiać leśne grzyby w ogrodzie.

Sok z brzozy (inaczej oskoła, brzozowina) to nic innego, jak naturalny sok, krążący w pniu i gałęziach brzóz. Sok jest przezroczysty i ma delikatnie słodkawy smak. Ale przede wszystkim jest on wyjątkowo zdrowy, gdyż zawiera wiele minerałów, witamin, kwasów organicznych i innych związków korzystnych dla organizmu. To nie tylko „zastrzyk energii” po zimie.

Sok z brzozy ma m.in. działanie przeciwzapalne (zawiera związki podobne do tych, występujących w aspirynie), wspiera działanie układu trawiennego i moczowego, pomaga oczyszczać organizm. Jednak nie powinny po niego sięgać m.in. osoby uczulone na salicylany oraz pyłek z brzozy, a także cierpiące na niewydolność wątroby. Dokładne informacje o składzie, właściwościach prozdrowotnych oraz zastosowaniu i dawkowaniu soku z brzozy znajdują się w poniższym artykule.
UWAGA: sok z brzozy jest trujący dla psów i kotów (zawiera ksylitol).

Dowiedz się więcej:Jakie właściwości ma sok z brzozy i czy każdy może go pić?

Przejdźmy do praktycznego pozyskiwania soku z brzozy. Bo choć można go kupić, najlepszy jest świeży, bez żadnych dodatków, które mogą zdarzyć się w oskole kupnej. Sok można pozyskiwać z różnych brzóz, jednak najczęściej wykorzystuje się brzozę brodawkowatą. Wynika to z faktu, że aby wypływ soku nie osłabił drzewa, powinno ono mieć odpowiednie rozmiary (i wiek). Przyjmuje się, oskołę warto czerpać z drzew, które mają co najmniej 10 lat, a średnica pnia nie jest mniejsza niż 20 cm. Oczywiście wykorzystujemy drzewa rosnące we własnym ogrodzie lub lesie, w miejscach oddalonych od ruchliwych dróg.
Pamiętajmy, że świeży sok z brzozy to wczesnowiosenny rarytas. Warto wykorzystać krótki sezon na jego zbiór.

Sok z brzozy można pozyskać na dwa sposoby:

• Pierwszy, to wywiercenie otworu w pniu. Powinien on mieć 2-3 cm głębokości i ok 5 mm średnicy. Wkładamy do niego rurkę lub plastikowy wężyk, pod którym ustawiamy naczynie. Przez kilka- kilkanaście dni sok może spływać naprawdę obficie, więc kontrolujmy zbiory i poziom oskoły w naczyniu. Kiedy sok przestanie wyciekać lub kiedy chcemy zakończyć zbiór, otwór należy zatkać drewnianym kołkiem i posmarować maścią ogrodniczą. W kolejnym roku najlepiej wywiercić nowy.
• Drugi sposób polega na tym, że przycinamy gałązki i mocujemy do nich plastikowe butelki (potem sok warto przelać do szklanych, ale chodzi o ograniczenie obciążenia gałęzi). I czekamy, aż spłynie do nich sok. Jest on mnie wydajny, ale tę metodę można połączyć z cięciem „estetycznym” drzewa (uwaga: chodzi wyłącznie o drobniejsze pędy, a nie np. przycinanie grubych konarów, bo nie zapanujemy nad wypływem soku, co osłabi drzewo).

Niestety nie można wskazać konkretnej daty, bo wszystko zależy od temperatur i rozwoju wegetacji. Ogólnie robi się to wczesną wiosną – w marcu-kwietniu, rzadziej – w końcu lutego, ale wszystko zależy od pogody. Własiwy czas jest krótko przed tym, zanim drzewo zacznie puszczać liście, a temperatura utrzymuje się na poziomie kilku stopni w plusie. To, czy „już czas” można sprawdzać ucinając pojedyncze, drobne gałązki i patrząc, czy wypływa z nich sok. Można też nieco wcześniej przygotować otwór w pniu i obserwować go na bieżąco, co się dzieje. Sok najlepiej pić świeży, ale można go przechowywać w lodówce przez kilka dni.

To, jaką brzozę wybrać, zależy przede wszystkim od tego, ile mamy miejsca i czy chcemy ją wykorzystywać do uzyskania soku (do tego nadają się tylko większe drzewa). Do wyboru mamy m.in. takie gatunki i odmiany, jak:

• brzoza pożyteczna odmiany Doorenbos – ma wyjątkowo białą korę na pniu i konarach oraz w miarę duże liście. Dorasta od 5 do 10 m wys.;
• brzoza pożyteczna odmiany Long Trunk – również ma śnieżnobiałą korę, ale dorasta do ok. 5 m wysokości (i szerokości), a jej korona ma „płaczący” pokrój;
• brzoza brodawkowata Youngii – rośnie powoli i najczęściej osiąga ok. 6 m wys. Ma ładną, białą korę i przewieszające się gałęzie;
• brzoza brodawkowata Trost`s Dwarf – w tej roślinie trudno na pierwszy rzut oka rozpoznać brzozę. Ma krzaczasty pokrój, a jej jasnozielone liście przypominają liście klonu palmowego. Rośnie wolno i osiąga ok. 2 m wys;
• brzoza brodawkowata Purpurea – charakteryzuje się niezwykłymi, bo bordowymi, liśćmi. To spore drzewo (do 20 m wys.);
• brzoza nadrzeczna Fox Valley – wyróżnia się ciekawą, łuszczącą się korą, która jest lekko żółtawa; często tworzy kilka pni i dorasta do 3-5 m wys. Dobrze rośnie w miejscach wilgotnych;
• brzoza karłowata – to raczej krzew niż drzewo. Nie tworzy pnia, ale liczne pędy o ciemnej korze. Maksymalnie dorasta do 120 cm wys. Podobnie prezentuje się brzoza niska, która dorasta do ok. 2 m. wys. Obydwa te gatunki występują dziko w Polsce jako „pamiątka” po epoce lodowcowej i są pod ochroną, jednak do ogrodu można je kupić jako krzewy ozdobne.