Z mieszkaniami dla osób z niepełnosprawnościami wciąż jest problem. Czy 3 nowe rządowe programy to zmienią? RPO ma wątpliwości

W sprawie problemów mieszkaniowych osób z niepełnosprawnościami głos zabrał RPO Marcin Wiącek. Choć państwo powinno zapewniać im możliwość życia na równych zasadach ze wszystkimi, w sferze mieszkaniowej wciąż jest z tym ciężko.

RPO wskazuje cały szereg problemów:

• niektóre rządowe programy wsparcia, jak „Mieszkanie bez barier”, pomimo zapowiedzi nigdy nie ruszyły,
• z części form pomocy, np. z mieszkań chronionych czy dopłat do czynszu, można korzystać tylko przez pewien czas,
• część rozwiązań jest w praktyce niedostępna dla mieszkańców mniejszych miejscowości,
• z niektórych form pomocy mogą skorzystać tylko osoby z orzeczeniem o znacznym stopniu niepełnosprawności,
• z pewnych rozwiązań nie mogą skorzystać osoby starsze lub zajmujące zbyt duży lokal,
• budżety programów wsparcia są ograniczone, przez co część zainteresowanych nie uzyskuje pieniędzy, np. na usunięcie barier architektonicznych z mieszkania.

Według skarg spływających do Biura RPO podstawowym problemem jest brak rozwiązań systemowych, które objęłyby cały kraj i wszystkich potrzebujących. Obecnie rządowa pomoc jest rozbita na wiele różnych programów i rozwiązań prawnych, co utrudnia korzystanie z jej rozwiązań.

RPO ubolewa zwłaszcza nad faktem, że osobom z niepełnosprawnościami bardzo trudno jest dziś uzyskać pieniądze na przystosowanie mieszkania do swoich unikalnych potrzeb.

– Wiele budynków nie spełnia wymogów projektowania uniwersalnego ani wymogu adaptabilności. Wówczas wprowadzenie odpowiednich zmian zgodnie z indywidualnymi potrzebami mieszkańca wymaga znacznych nakładów finansowych. Miał na to odpowiadać program „Mieszkanie bez barier”, który nie został jednak uruchomiony – zauważa RPO.

Jak podkreśla RPO, część powyższych problemów pomoże rozwiązać ogłoszony 9 maja 2022 r. rządowy program „Samodzielność-Aktywność-Mobilność!”. To w praktyce trzy programy pod jedną nazwą, nastawione na wsparcie osób z niepełnosprawnościami. Ich łączny budżet to 600 mln zł.

Zaplanowano następujące rozwiązania:

1. Wspomagane Społeczności Mieszkaniowe – powstanie 50 WSM-ów, czyli budynków mieszkalnych dla osób z najcięższymi niepełnosprawnościami. Zamieszka w nich 600 osób, które będą miały do dyspozycji całodobowe wsparcie.
2. Mieszkanie dla absolwenta – dopłaty do wynajmu mieszkań przez osoby kończące edukację we wszystkich typach szkół. Dofinansowanie można będzie uzyskać na 36 miesięcy i będzie ono malało z każdym rokiem (najpierw 100 proc. kosztów najmu, następnie 70 proc., wreszcie 40 proc.). Przewidziano wsparcie dla ok. 2500 absolwentów.
3. Dostępne mieszkanie – dofinansowanie na zamianę obecnego mieszkania na lokal pozbawiony barier architektonicznych. Kwota wsparcia będzie równa cenie 15 m kw. lokum, do którego potrzebujący chce się przenieść. Szacuje się, że z tej formy pomocy skorzysta ok. 1000 osób.

Zdaniem RPO powyższe programy poprawią sytuację osób z niepełnosprawnościami, jednak powinny stanowić tylko rozwiązanie tymczasowe, gdyż mają istotne wady.

– Są one przeznaczone wyłącznie dla osób legitymujących się orzeczeniem o znacznym stopniu niepełnosprawności oraz w przypadku osób z niepełnosprawnością słuchu – orzeczeniem o umiarkowanym stopniu niepełnosprawności – zauważa Marcin Wiącek. – Obawy Rzecznika budzi również, że ze wsparcia w likwidacji barier istniejących w mieszkaniu wyłączone są dodatkowo osoby, które w momencie składania wniosku ukończyły 65. rok życia.

W związku z powyższymi wątpliwościami RPO zwrócił się do Pawła Wdówika, pełnomocnika rządu ds. osób niepełnosprawnych, z pytaniem o dalsze plany. Rzecznik chce przede wszystkim dowiedzieć się, co z projektem ustawy o mieszkalnictwie wspomaganym oraz dlaczego nie ruszył zapowiadany program „Mieszkanie bez barier”.