Zwą go szatanem, ale co to za grzyb i jak go rozpoznać? Sprawdź, jak wygląda goryczak żółciowy oraz borowik szatański i czy są trujące

Informacje o znalezieniu „szatanów” często przewijają się w opowieściach grzybiarzy. Ta groźna nazwa robi wrażenie, nawet nie trzeba nikomu tłumaczyć, że chodzi o wyjątkowo niebezpieczne grzyby. Jednak czy tak jest w rzeczywistości?

Warto zacząć od tego, że nie zawsze wiadomo, o jaki gatunek rzeczywiście chodzi. Bo szatan to nazwa potoczna, która dotyczy kilku gatunków grzybów z rodziny borowikowatych. W zależności od regionu polski lub tradycji rodzinnych szatanem mogą być nazywane różne grzyby.

Najczęściej szatanem nazywa się goryczaka żółciowego (Tylopilus felleus). To grzyb, który dość powszechnie rośnie w polskich lasach. Często występuje w tych samych miejscach co borowik szlachetny, czyli prawdziwek. Jest też do niego dość podobny, a szczególnie łatwo o pomyłkę w przypadku młodych owocników. Starsze z kolei można pomylić z koźlarzem babką.

Ten grzyb ma jasnobrązowy kapelusz, który najpierw jest półkolisty, ale w miarę wzrostu grzyba staje się coraz bardziej płaski. Po nim znajdują się rurki (zwane niekiedy gąbką), które w starszych owocnikach są długie i wychodzą poza krawędź kapelusza. Charakterystyczne jest ich różowe zabarwienie, jednak u młodych grzybów nie jest ono wyraźne (początkowo „gąbka” wygląda na niemal białą). Trzon goryczaka jest brązowy, a kolejnym charakterystycznym elementem jest widoczna na nim ciemna siateczka.

Okazuje się jednak, że grzyb, którego dotyczy złowieszcza nazwa, wcale nie jest trujący, ale tylko niejadalny. Czy więc można go zbierać i jeść? Absolutnie nie. Goryczak – zgodnie z oficjalną nazwą – jest potwornie gorzki. Dodany do innych, jadalnych grzybów, skutecznie zepsuje smak całej reszty. Goryczy nie zlikwiduje ani gotowanie grzyba (nawet kilkukrotne, z odlaniem wody), ani suszenie, ani inne zabiegi.

Sprawdź: Fakty i mity o grzybach. Zobacz, w co nie wierzyć

Jest jednak gatunek, który można nazwać „prawdziwym” szatanem. Przynajmniej zgodnie z jego oficjalną nazwą. To borowik szatański, ostatnio klasyfikowany jako krwistoborowik szatański (Rubroboletus satanas). Rzeczywiście w krwistoczerwonym kolorze jest jego trzon, który jedynie w górnej części, pod samym kapeluszem ma żółte zabarwienie. Czerwone są również rurki, z tym że ich kolor zmienia się wraz z wiekiem owocnika od żółtego, przez właśnie czerwony do brązowego. Całość wieńczy jasnobrązowy lub szarawy kapelusz o zamszowej powierzchni.

Ten „prawdziwy” szatan jest rzeczywiście grzybem trującym, szczególnie niebezpieczny jest w stanie surowym. Jednak nie należy go jeść nawet po obróbce termicznej. Wprawdzie powoduje raczej ciężkie zatrucia pokarmowe niż śmierć, jednak nie warto ryzykować. Tym bardziej że wiele zależy od wrażliwości organizmu, a toksyczne substancje występujące w tym grzybie i ich działanie są badane (jako główną niebezpieczną substancję wskazuje się bolesatynę, zawiera też muskarynę, czyli toksynę występującą m.in. w muchomorach, jednak w niewielkich ilościach).

W dodatku ani jego smak, ani zapach, opisywane jako kojarzące się z padliną, nie zachęcają do jego spożywania. Jest jeszcze jedna kwestia – borowik szatański to grzyb bardzo rzadki, pojawia się tylko w niektórych miejscach, głównie na południu Polski. I jest pod ścisłą ochroną. Nie wolno go zbierać, ani niszczyć.

Szatanami potocznie określa się także inne niejadalne gatunki borowików, które powodują zatrucia pokarmowe. Należy do nich m.in.

• modroborowik ponury (borowik ponury, Suillellus luridus),
• gorzkoborowik żółtopory (Caloboletus calopus)
• czy rzadki krwistoborowik purpurowy (borowik purpurowy, Rubroboletus rhodoxanthus).