Uchwały antysmogowe władz samorządowych ułatwiają walkę ze smogiem już w 14 województwach

Choć już pisaliśmy o tym wielokrotnie, nie zaszkodzi przypomnieć, że głównym źródłem zanieczyszczeń powietrza w Polsce jest sektor komunalno-bytowy, czyli gospodarstwa domowe. Jest to tzw. niska emisja powierzchniowa (nazwa pochodzi od niskich kominów, nie od niskiego poziomu zanieczyszczeń), czyli produkty spalania węgla, drewna, a nierzadko śmieci w domowych piecach, kotłach i kominkach najróżniejszych typów przyczyniające się w głównej mierze do złego stanu polskiego powietrza.

Uchwały antysmogowe to po prostu regulacje prawne, które mogą uchwalać sejmiki wojewódzkie na podstawie art. 96 ustawy z dnia 27 kwietnia 2001 roku Prawo ochrony środowiska, by zapewnić poprawę jakości powietrza w regionie. Uchwały nakładają na mieszkańców danego regionu określone przez samorząd obowiązki dotyczące użytkowanych źródeł ciepła i montażu instalacji grzewczych w nowych budynkach. Są to więc podstawowe akty prawne, które nakładają ograniczenia w zakresie użytkowania kotłów na paliwa stałe (węgiel, biomasa) – mogą to być całkowite zakazy lub zakazy użytkowania najbardziej emisyjnych typów urządzeń. Zakazują również korzystania z poszczególnych paliw, takich jak węgiel czy drewno lub określają minimalne wymagania jakościowe, jakie te paliwa muszą spełniać.

Według ustawy uchwały mogą określać m.in. granice obszaru, na którym wprowadza się ograniczenia lub zakazy, okres obowiązywania ograniczeń lub zakazów w ciągu roku czy rodzaje podmiotów lub instalacji, dla których wprowadza się ograniczenia lub zakazy. Przy czym ograniczenia i zakazy określone w uchwałach dotyczą wszystkich użytkowników urządzeń o mocy do 1 MW, w których następuje spalanie paliw stałych, czyli użytkowników kotłów oraz pieców i kominków na paliwo stałe (paliwa węglowe i biomasowe).

Każda wojewódzka uchwała antysmogowa może zostać zaostrzona przez poszczególne rady gmin. Radni mogą ustalić np. wcześniejsze terminy wymiany kotłów czy dodatkowe zakazy dla mieszkańców miasta lub gminy. Jednak zaostrzenia uchwał antysmogowych każdorazowo musi zatwierdzać odpowiedni sejmik.

Do stycznia 2021 roku uchwały antysmogowe uchwaliło 14 województw: śląskie, małopolskie, mazowieckie, wielkopolskie, dolnośląskie, lubuskie, opolskie, podkarpackie, zachodniopomorskie, kujawsko-pomorskie, pomorskie, świętokrzyskie, łódzkie oraz lubelskie. Uchwał antysmogowych nie mają województwa warmińsko-mazurskie i podlaskie.

Ich mocą najszybciej kopciuchy muszą zamienić na piece spełniające normy ekologiczne mieszkańcy województwa podkarpackiego i śląskiego (do końca bieżącego roku) oraz województw: łódzkiego, mazowieckiego i małopolskiego – do końca 2023 r. Najwięcej czasu (do 1 stycznia 2027 r.) z kolei swoim mieszkańcom na likwidację kopciuchów dało województwo lubuskie.

Poza niezwykle popularnym programem „Czyste Powietrze”, z którego Polacy korzystają bezpośrednio, Narodowy Fundusz Ochrony Środowiska i Gospodarki Wodnej (NFOŚiGW) wspiera gminy realizujące inwestycje termomodernizacyjne, w szczególności te, które realizują uchwały antysmogowe.

O dotacje na likwidację lub wymianę źródeł ciepła na niskoemisyjne oraz termomodernizację w budynkach mieszkalnych jednorodzinnych osób najmniej zamożnych mogą starać się: gminy, związki międzygminne, powiaty, a także związek metropolitalny w województwie śląskim.

Wnioskodawcy w programie „Stop Smog” mogą uzyskać do 70 proc. dofinansowania kosztów inwestycji. Pozostałe 30 proc. stanowi ich wkład własny. Dzięki temu mieszkańcy gmin – położonych na obszarze, gdzie obowiązuje tzw. uchwała antysmogowa – mogą otrzymać dotację do 100 proc. kosztów przedsięwzięcia.

Program „Stop Smog” wspiera wymianę bądź likwidację źródeł ciepła i termomodernizację w budynkach mieszkalnych jednorodzinnych. Ostatnio np. na termomodernizację domów jednorodzinnych i wymianę w nich nieefektywnych źródeł ciepła w tym roku zdecydował się np. Kraków – pionier uchwał antysmogowych. Kraków złożył do NFOŚiGW wniosek na realizację 944 przedsięwzięć niskoemisyjnych o wartości całkowitej 50 mln zł, z czego dofinansowanie z Funduszu Termomodernizacji i Remontów wyniesie 34,5 mln zł.

Warto też przypomnieć, że od 1 listopada 2018 r. poza policją także strażnicy straży gminnych są uprawnieni do nakładania grzywien w drodze mandatu karnego. Od tego dnia straż w niektórych województwach (wymienionych wyżej) ma uprawnienia, by karać mandatem także za nieprzestrzeganie postanowień uchwał antysmogowych. Strażnik, który w czasie kontroli potwierdzi spalanie śmieci może ukarać osobę, która się tego dopuszcza mandatem w wysokości od 50 do 500 zł. Może też wniosek o ukaranie skierować do sądu rejonowego – ten zaś nakłada grzywnę w wysokości do 5 tys. zł. Sprawę do sądu kieruje również wtedy, gdy osoba karana mandatem odmawia jego przyjęcia.

Do większości mieszkańców – zwłaszcza miast i gmin gdzie smog jest szczególnie dokuczliwy – coraz bardziej dociera jednak prawda, że zamiast szukać oszczędności w paleniu śmieci, lepiej poszukać ich wymieniając piec i system ogrzewania na bardziej ekologiczny, sięgając przy tym po dotację np. z programu „Czyste Powietrze” lub w przypadku gmin korzystających z programu „Stop Smog!” godząc się na przedsięwzięcia z tego programu.

W tym roku jego warunki stały się jeszcze bardziej korzystne dla inwestujących w termomodernizację. Zwiększono stawki dochodów dla beneficjentów którzy mogą ubiegać się o podwyższony poziom dofinansowania oraz pomimo zmniejszenia dotacji w programie Mój Prąd na panele fotowoltaiczne z 5 do 3 tys. zł (zresztą tegoroczny nabór w tym programie już się zakończył), w programie Czyste Powietrze nadal wynosi ona 5 tys. zł.

Trzeba też pamiętać, że od początku 2022 r. nie będzie dotacji na kotły węglowe. Dotacje na wymianę starych kotłów na nowe źródła grzewcze w ramach programu, są preferencyjne dla pomp ciepła, bo wyższe o 5 tys. zł w stosunku do innych kotłów spełniających restrykcyjne wymogi programu. Na pompę gruntową można uzyskać od 20 250 zł do 27 000zł w zależno-ści od dochodów, a na pompę powietrzną o podwyższonej klasie efektywności od 13 500 do 18 000 zł.

– Montaż pompy ciepła jest opłacalny ze względów ekonomicznych i ekologicznych. To urządzenie zapewnia ogrzewanie i chłodzenie domu, przygotowanie ciepłej wody użytkowej, a także wydajną wentylację z odzyskiem ciepła (we współpracy z rekuperatorem). W zestawieniu z instalacją fotowoltaiczną może działać niezależnie od innych źródeł zasilania. Pompy ciepła korzystają z odnawialnych źródeł energii (takich jak powietrze i wody podziemne) i nie emitują żadnych zanieczyszczeń powietrza. W dodatku decydując się na pompę ciepła nie trzeba inwestować w kotłownię, czy budować kominów. W przypadku gruntowej pompy ciepła – wystarczy metr kwadratowy powierzchni pomieszczenia, żeby zamontować to urządzenie – wyjaśnia Magda Turecka, Manager ds. marki NIBE.

Artykuł powstał przy współpracy z NIBE