Budka dla jerzyka. Jak ją zbudować, a jak wybrać gotową? Radzimy, gdzie i kiedy powiesić domki dla jerzyków

Jerzyki to ptaki, które często mylimy z jaskółkami. Najczęściej można je zobaczyć, gdy szybują po niebie. Są średniej wielkości, bo dorastają do 16-18 cm długości i osiągają masę ciała od ok. 30 do 50 g. Mają charakterystyczne skrzydła, które rozłożone tworzą regularny sierp. Ogon jest rozwidlony, ale nie ma tak długich widełek, jak mają jaskółki. Jerzyki są ciemno ubarwione – szarobrązowe, z jaśniejszą plamą tylko na podgardlu. Więcej jasnych plamek mają młode ptaki.

Charakterystyczne dla nich są krótkie nogi z czterema palcami skierowanymi do przodu. Ta cecha jest przyczyną pewnych problemów jerzyków – kiedy wylądują na płaskiej powierzchni, mają problem z zerwaniem się do lotu (dotyczy to przede wszystkim młodych ptaków). Dlatego jerzyki czasem wymagają doraźnej pomocy (stąd dowiesz się, jak jej udzielić). Ale przede wszystkim trzeba im pomóc w zapewnieniu miejsca do założenia gniazda, czyli zamontować budkę lęgową.

Pomoc dla jerzyków jest bardzo opłacalna dla nas samych. Jerzyki to ptaki owadożerne, a podstawę ich diety stanowią niewielkie owady m.in. komary, a także muchy i inne. Tam, gdzie są jerzyki, nie ma komarów! Jedna para, karmiąca młode, potrafi w ciągu doby upolować nawet 20 tysięcy komarów. A jerzyki najczęściej tworzą kolonie, więc liczba zjedzonych owadów jest znacznie większa. Sąsiedztwo tych ptaków jest więc wyjątkowo skutecznym i ekologicznym sposobem pozbycia się uciążliwych owadów. Same ptaki natomiast nie sprawiają problemów „lokatorskich", są też bardzo czyste.

Jerzyki pierwotnie mieszkały w dziuplach drzew oraz skalistych górach, ale wyjątkowo dobrze poczuły się w miastach. Przez lata zakładały gniazda w załomach i szczelinach murów. Jednak, słuszna skądinąd, tendencja do ocieplania budynków, pozbawiła jerzyki tradycyjnych miejsc lęgowych. Nowoczesna architektura i szklane fasady również im nie sprzyjają. Ale jerzykom można w łatwy sposób pomóc, a przy okazji pozbyć się komarów. Wystarczy zbudować lub kupić budkę dla jerzyka.
Warto wiedzieć, że jerzyki są pod ochroną i wymagają tzw. ochrony czynnej.

Jerzyki w Polsce spędzają stosunkowo niewiele czasu, bo tylko około 4 miesięcy w roku. Ale właśnie w tym czasie zakładają gniazda, składają 2-3 jaja i wychowują młode. Jest to też jeden z niewielu momentów, kiedy nie znajdują się w locie. Bo te ptaki właśnie w powietrzu jedzą, piją, a nawet śpią. Jerzyki są towarzyskie i chętnie zamieszkują obok siebie, w koloniach. Warto wiedzieć, że dobierają się w pary na całe życie i wracają do tych samych gniazd. Dlatego ich zniszczenie jest poważnym problemem dla ptaków.

Jerzyki zimują w południowej części Afryki. Przylatują do Polski pod koniec kwietnia lub na początku maja i zostają do sierpnia (dłużej zostają młode ptaki). Termin ich przylotu jest więc stosunkowo późny i bywa, że miejsca i budki lęgowe jerzyków zajmują inne ptaki. Ale można temu zapobiegać, o czym piszemy poniżej.

Budka dla jerzyka ma charakterystyczną formą, odmienną niż "typowe" budki lęgowe dla ptaków. Ma bowiem kształt leżącego, dość płaskiego pudełka z owalnym wejściem. Wymiary to: wysokość 16 do 20 cm x głębokość 18 cm x szerokość 36 cm, natomiast otwór wlotowy powinien mieć 6,5 x 3 cm. Otwór wlotowy najczęściej znajduje się na dłuższym boku, ale można też być umieszczony na krótszym.

Budkę dla jerzyków można wykonać z drewna, ważne by było to drewno sezonowane (suche). Elementy należy też skręcać, a nie zbijać gwoździami. Jedna ze ścianek powinna być otwierana. Daszek powinien mieć lekki spadek. Jeśli budka nie będzie znajdowała się pod okapem, czy innym elementem chroniącym ją przed deszczem, to jej daszek powinien być wysunięty poza obrys budki, tak żeby osłaniał otwór wlotowy przed opadami. W takim przypadku powinien też być od góry pokryty blachą. Drewniane elementy powinny być zaimpregnowane ekologicznym środkiem. Cała konstrukcja musi być wykonana starannie i solidnie.

Jeśli nie jesteśmy zapalonymi majsterkowiczami, gotową budkę dla jerzyka bez trudu kupimy za około 50-60 zł. Do wyboru są zwykłe budki pojedyncze, ale można kupić także „wielorodzinne" – podwójne, potrójne, a nawet większe. Najczęściej takie budki są ustawione w szeregu, ale można je także układać w różne wzory, wykorzystując jako element dekoracyjny.

Poza budkami drewnianymi w sprzedaży są także domki z trocinobetonu. Są one trochę droższe (ok. 70 zł), ale znacznie trwalsze, zapewniają też lepsze warunki termiczne ptakom. Również takie budki są dostępne w wersji „szeregowej". Gotową budkę najczęściej trzeba pomalować.

Poza budkami, które wiesza się na ścianach (tzw. natynkowe), dostępne są także budki podtynkowe, które mocuje się podczas remontu elewacji budynku, w warstwie ocieplenia. Wymaga to pewnych umiejętności oraz dobrej woli od ekipy remontowej, ale takie rozwiązanie istnieje. Wtedy zewnętrzna ścianka budki lęgowej jest zlicowana z elewacją budynku. Podobnym rozwiązaniem są budki, które montuje się w przestrzeni stropodachu.

Miejsce, gdzie wiesza się budkę lęgową dla jerzyka jest tak samo nietypowe, jak jej kształt. Odpowiednim miejscem nie jest bowiem drzewo, ale budynek. Może to być zarówno dom jednorodzinny, jak i kamienica czy blok. Jerzyki bardzo dobrze czują się w miastach!
Trzeba jednak spełnić kilka warunków:

• budka dla jerzyka musi być powieszona na wysokości co najmniej 5 m (druga kondygnacja);
• przestrzeń pod budką musi być pusta (nie mogą znajdować się pod nią daszki, gzymsy, barierki, anteny itp.). Wynika to z faktu, że jerzyki nie zrywają się do lotu, ale „wypadają" z domku, początkowo swobodnie spadając. Muszą więc mieć przestrzeń;
• jeśli chcemy powiesić budkę lęgową na balkonie, umieśćmy ją na jego skraju, tak żeby poniżej otworu wlotowego była wolna przestrzeń;
• nie wolno wieszać budek na ścianach skierowanych na południe ani zachód, bo będą się one nadmiernie nagrzewać.

W domu jednorodzinnym najlepszym miejscem na budkę lęgową dla jerzyka jest szczytowa ściana, tuż pod okapem.

Budki lęgowe dla jerzyków warto wieszać w połowie kwietnia. Jeśli powiesimy je wcześniej, istnieje spore ryzyko, że zajmą je ptaki wcześniej zakładające gniazda (np. mazurki, szpaki). Po sezonie lęgowym budkę warto ściągnąć i oczyścić, a powiesić ją znów w kwietniu. Ważne jest, żeby co sezon domek wisiał dokładnie w tym samym miejscu i z tak samo skierowanym otworem wlotowym. Jerzyki bardzo przyzwyczajają się do lokalizacji.
Jeśli budki nie da się zdjąć, to poza okresem pobytu jerzyków, otwory wlotowe można zasłonić, tak żeby nie zajęły ich inne ptaki.

Jeśli chcemy gościć jerzyki, a miejsce jest dla nich nowe, musimy uzbroić się w cierpliwość. Ptaki można przywabić włączając nagrane głosy jerzyków. Chętnie gniazdują w większych grupach i nie przeganiają innych jerzyków ze swoich rewirów. Warto też zadbać o to, żeby nasz ogród był ekologiczny i przyjazdy ptakom. W szczególności oznacza to rezygnację z chemicznych środków ochrony roślin czy zwalczania owadów.

Coraz więcej miast dostrzega pożytki z jerzyków i inwestuje w budki lęgowe dla tych ptaków. Warto się zainteresować, albo zachęcić np. swoją spółdzielnię mieszkaniową czy wspólnotę do zainstalowania „ochrony przeciwkomarowej" na osiedlu. Budki montowane na ścianach domów mogą wyglądać bardzo estetycznie, a im będzie ich więcej, tym lepiej.

Na jerzyki trzeba zwrócić uwagę podczas ocieplania domów i innych budynków. W miejscu, gdzie jerzyki gniazdują powinna być wykonana ekspertyza ornitologiczna! Często prace remontowe przeprowadza się latem, w okresie lęgowym tych ptaków. I bywa, że są one przy tym uśmiercane (zamurowane w ścianach lub stropodachach). Ptaki zaplątują się także w siatki ochronne na rusztowaniach, próbując dotrzeć do swych gniazd. To bestialstwo, któremu trzeba przeciwdziałać! Jeśli zaobserwujemy taką sytuację, zgłośmy to straży miejskiej lub policji. Remont związany z zasłonięciem gniazd jerzyków itp. wymaga zgody Regionalnej Dyrekcji Ochrony Środowiska (stąd dowiesz się więcej, jak chronić ptaki i pomóc im).

Jeśli w budynku gniazdują jerzyki, jesienią, po odlocie ptaków, powinno się zatkać otwory wlotowe, tak żeby wiosną nie mogły zacząć zakładać gniazd. Wiosną należy sprawdzić, czy ptaki na pewno nie wprowadziły się. W miejscu zlikwidowanych lęgowisk należy zamontować budki. Można od razu pomyśleć o budkach podtynkowych lub zamontować je później na ścianie. Jeśli tylko mamy taką możliwość, przeprowadźmy prace ociepleniowe jesienią, kiedy jerzyki zakończą gniazdowanie (warto wiedzieć, że optymalna temperatura do ocieplania elewacji to 5-25ºC, jesień jest więc korzystną porą). 

Źródło:
MKW Pracownia Przyrodniczo-Rolna