Bukszpan ozdobi dom na Wielkanoc, a ogród przez cały rok. Tak o niego zadbaj i ciesz się zielonym krzewem. Ale uważaj na tę ćmę

W Polsce najczęściej uprawia się bukszpan zwyczajny, znany też jako bukszpan wiecznie zielony (lub bukszpan wiecznie żywy od łacińskiej nazwy – Buxus semprevirens). Jego zwyczajowa nazwa to grynszpan. Ten krzew staje się co roku popularny właśnie w okresie wielkanocnym. Tymczasem nie wszyscy wiedzą, że jest on zielony przez okrągły rok. – To wieloletni krzew zimozielony o powolnym wzroście – mówi Jarosław Mikietyński, wieloletni ogrodnik Ogrodu Botanicznego Uniwersytetu Kazimierza Wielkiego w Bydgoszczy, a obecnie Ogrodu Botanicznego Krajowego Centrum Roślinnych Zasobów Genowych IHAR-PIB. – Osiąga najwyżej 2 metry wysokości, chociaż zdarzają się odmiany karłowate, mierzące do 20 centymetrów. Podobny jest do mirtu. Mirt jednak nie jest odporny na mróz i ma jednak delikatniejsze, nieco mniejsze i węższe liście.

Bukszpan może mieć jasno- lub ciemnozielone liście. – To zależy od odmiany – podkreśla ogrodnik. – Istnieją choćby odmiany o przebarwionych liściach. Delikatny brązowy czy żółty kolor w tym przypadku nie oznaczają choroby krzewu. Taka ich uroda.
Odmiana Golden China ma jaskrawe, złote młode przyrosty. Żółte liście ma Notata, a Aureovariegata oraz Latifolia Maculata mają liście żółto-różowe. Krzew wiecznie zielony jest jednak najczęściej spotykany. Im bardziej intensywny, głęboko zielony kolor bukszpanu, tym bardziej odporna na mróz roślina. – Krzewy o jaśniejszych liściach są z reguły bardziej podatne na niskie temperatury – dodaje nasz rozmówca. – Młode rośliny właśnie takie są, więc warto je na zimę zabezpieczyć, choćby okrywając podłoże u ich podstawy ściółką lub agrowłókniną.

W Polsce bukszpan zwyczajny uprawia się tylko jako krzew ozdobny. Jest on tolerancyjny co do podłoża, ale najlepiej rośnie na ziemi żyznej, próchniczej o obojętnym lub lekko zasadowym odczynie (z tego powodu jest kiepskim towarzyszem dla różaneczników czy hortensji). Ważne jest, aby podłoże nie przesychało mocno. Kiedy nie pada, bukszpan warto podlewać (także jesienią i wczesną wiosną) – Lepiej będzie rósł, jeśli zasadzimy go w półcieniu i w zacisznym miejscu, osłoniętym od wiatru – kontynuuje ekspert.

Bukszpan jest gęsty, ale dobrze się go przycina i formuje. To dlatego nadaje się na żywopłot, obwódki, geometryczne zielone bryły (topiary) albo jako ozdoba ogródków skalnych. Bukszpan powinien być przycinany średnio 3–4 razy do roku, najlepiej od kwietnia do września. Jeżeli rośnie intensywnie, zabieg można powtarzać raz na miesiąc. Często strzyżone krzewy trzeba jednak regularnie podlewać i nawozić. To dlatego, aby odbudowywały ulistnienie i się zagęściły. Nie należy go przycinać później niż we wrześniu, bo łatwiej przemarznie.

Sprawdź: Kiedy i jak przycinać budleję, by pięknie kwitła? Tych zasad i terminów przestrzegaj

Pozyskanie nowych bukszpanów nie jest trudne, bo sadzonki pędowe łatwo się ukorzeniają. Można je wiosną zasadzić bezpośrednio do gleby albo do donicy lub skrzynki z ziemią. Pędy można też ukorzeniać w wodzie. Zdarza się, że gałązki, które są elementem wiosennego bukietu, puszczają korzenie w wazonie. Jako sadzonki można wykorzystać pędy pozostałe po przycinaniu krzewów.

Bukszpanom zagrażają pewne choroby grzybowe (m.in. plamistość liści bukszpanu, zamieranie pędów bukszpanu, czy najgroźniejsza – fytoftoroza). Porażone pędy trzeba usunąć i zastosować środek grzybobójczy (fungicyd). Jest także choroba fizjologiczna objawiająca się zamieraniem liści i pędów bukszpanu, a spowodowana niedostatkiem wody wiosną oraz nagłym ociepleniem po zimie. Bukszpany wtedy próbują podjąć wegetację, ale nie mają możliwości zaopatrzenia nowych pędów i liści w wodę. Dlatego ważne jest, by nie dopuszczać do przesuszenia podłoża wokół tych krzewów.
Bukszpany atakują też owady (niewielkie pluskwiaki), czyli miodówki bukszpanowe. Charakterystycznym objawem ich występowania są liście pozwijane jak brukselki. Walkę z nimi warto rozpocząć od wiosennego cięcia.

Dowiedz się więcej: Jak zwalczać różne szkodniki i choroby bukszpanu

Niestety kilka lat temu w Polsce pojawił się szkodnik, który dosłownie unicestwił sporą część tych krzewów. To ćma bukszpanowa.
Sadząc te krzewy, musimy liczyć się z tym, że przez cały sezon będziemy musieli ich pilnować i prawdopodobnie podejmować walkę z tym szkodnikiem. Niestety nie zawsze skuteczną. Sprawdź, jak sobie radzić z ćmą bukszpanową oraz jak ratować zniszczone krzewy.

– Gałązki bukszpanu muszą być sprężyste, elastyczne, a ich listki jaskrawe – tłumaczy ogrodnik. – Wtedy są świeżo ścięte. Gdy natomiast liście są ciemnozielone, do tego łodygi zrobiły się szorstkie, jakby szeleszczące w dotyku, wówczas można uważać, że zostały ścięte kilka dni wcześniej. Bukszpan nawet po ścięciu jest trwały. W wazonie z wodą przetrwa nawet miesiąc. Zdarza się, że wypuści korzenie.

Przed laty stosowano bukszpan w leczeniu chorych na malarię, używano go także przy wysokiej gorączce, bólach reumatycznych i migrenie. Jednak bukszpan ma nie tylko właściwości lecznicze, ale też trujące. Dlatego nie wolno stosować go na własną rękę. Niektóre substancje są wydzielane i używane do produkcji leków (np. na chorobę Parkinsona).
Drewno bukszpanu jest wyjątkowo twarde. Było wykorzystywane m.in. do zdobienia mebli i innych wyrobów drewnianych, produkcji cennych przedmiotów i instrumentów muzycznych.