Berberys to piękny krzew. Radzimy, jak go uprawiać na rabacie, jako żywopłot i w donicy. Zobacz, jak wygląda berberys Thunberga

Inna, bardziej zwyczajowa nazwa berberysu zwyczajnego to kwaśnica zwyczajna. Roślina zawdzięcza ją smakowi owoców. Te z kolei zawdzięczają go wysokiej zawartości witaminy C. Owoce berberysu zawierają jej więcej niż cytryna. Tyle, co truskawki – 80 mg w 100 gramach owoców. Z tego też powodu nazywa się berberys „polską cytryną".

Naturalnie ten piękny krzew występuje w lasach całej Europy Północnej, jednak w Polsce jest go wyjątkowo mało. Niegdyś pospolity, padł ofiarą podobnego losu jak cis – został w dużej mierze wyniszczony przez rolników, którym szkodził w uprawach. Otóż na liściach berberysu rozwija się rdza zbożowa – gatunek grzybów, które wywołują chorobę zbóż. Z obrzeży większości lasów, które graniczyły z polami uprawnymi, gatunek ten został usunięty. Dziś w stanie naturalnym występuje znacznie rzadziej niż przed wiekami. Najczęściej spotkać go można w parkach i ogrodach. A szkoda, bo piękna nigdy zbyt wiele, a berberys jest wyjątkowo urodziwą rośliną.

Przeczytaj również: Jakie właściwości ma jarzębina i do czego ją wykorzystać

Ten ciernisty krzew zdobi ogród niemal przez cały rok. Wygięte we wdzięczne łuki gałęzie wiosną pokrywają się drobnymi, zebranymi na wspólnych szypułkach listkami – w zależności od odmiany w różnych odcieniach zieleni, czerwieni i pomarańczu, z kontrastowymi obwódkami na zewnętrznej stronie listków. Jesienią cudnie wybarwiają się na czerwono. W maju i czerwcu do listków dołączają zebrane w długie grona delikatne, żółte, kielichowate kwiatki. Rodzą się z nich podłużne, błyszczące jagody, dojrzewające w drugiej połowie lata krwistą czerwienią. Owoce można zbierać od września, a niezebrane pozostają na krzewie do późnej zimy.

Dodatkową zaletą berberysu są jego niskie wymagania uprawowe. Krzew ten toleruje niemal każdą glebę, za wyjątkiem nadmiernie ciężkiej, podmokłej, gliniastej. Przepuszczalne, umiarkowanie żyzne podłoże będzie dla niego w sam raz, a gdy już się dobrze ukorzeni, zniesie nawet długotrwałą suszę. Nieźle znosi też cięcie, choć nie jest ono konieczne. Warto jednak przeprowadzić je co parę lat, by roślinę odmłodzić i zachować jej pokrój. Wówczas zabieramy się za to zaraz po zakończeniu kwitnienia lub późną zimą.

Kwaśnicę zwyczajną rozmnaża się przez wysiew nasion – najlepiej przed zimą, bo wymagają przemrożenia. Chcąc jednak zachować cechy rośliny matecznej, bezpieczniej jest pobrać sadzonki półzdrewniałe lub zdrewniałe. Młode roślinki uprawia się w zimnych inspektach i wysadza do gruntu po dwóch latach.

W ogrodach bardzo popularny jest berberys Thunberga, zwany też japońskim (pochodzi ze wschodniej Azji). Ma on bardzo liczne i ciekawe odmiany ozdobne o bardzo zróżnicowanej wielkości i przeróżnie ubarwionych liściach. Jego kwiaty tworzą krótkie, wiszące baldachy i po tej cesze najłatwiej odróżnić go od berberysu zwyczajnego, którego kwiaty są zebrane w dłuższe, wiszące grona. Jeśli chodzi o uprawę, to nie ma zasadniczych różnic między tymi gatunkami. Również jego owoce są jadalne i zdrowe.

W niektórych regionach (w USA) berberys Thunberga jest uważany za gatunek inwazyjny, który wypiera rodzime rośliny. Jednak w uprawie spotyka się przede wszystkim ozdobne kultywary, które nie stanowią zagrożenia.

Kwiaty większości berberysów mają intensywny zapach. Jego ocena jest bardzo indywidualna – jedni odbierają go jako bardzo przyjemny, innym – śmierdzi. Zanim posadzimy berberysy w ogrodzie, warto sprawdzić, do której grupy należymy. Krzewy te często są sadzone jako zieleń miejska, są też w wielu ogrodach, więc bez większego problemu powinniśmy mieć okazję do ich powąchania.

Berberysy można wykorzystać w ogrodzie na różne sposoby. Większe bardzo dobrze wyglądają jako solitery na trawniku. Ale z kolorowych berberysów można tworzyć też piękne kompozycje. Ponieważ mają liście od żółtych, limonkowych przez pomarańczowe, czerwone do bordowych (są i zielone) już kilka krzewów stworzy kolorową kompozycję.

Mniejsze odmiany dobrze wyglądają na rabatach kwiatowych, można z nich też tworzyć obwódki. Nadają się także do uprawy w donicach – na balkonach i tarasach. Większe odmiany berberysu bardzo dobrze nadają się na żywopłoty, tym trudniejsze do sforsowania, że mają ciernie (trzeba na nie uważać podczas przycinania czy zbierania owoców).

W ogrodach uprawiamy berberys na ogół dla jego urody. Warto również skorzystać z jego – znanych od tysiącleci – właściwości leczniczych. Cennymi aktywnymi substancjami zawartymi w owocach, liściach, ale także korze i korzeniach są alkaloidy berberyny, zwane po prostu berberyną. Wykazują one silne działanie antybiotyczne i przeciwzapalne. Występująca tu w dużej ilości witamina C wspiera odporność, dlatego poleca się berberys w przeziębieniach. Używane w fitoterapii liście wykazują działanie żółciopędne, regulujące pracę układu trawiennego, przeciwskurczowe i antybiotyczne. Owoce stosowane są dla ogólnego wzmocnienia układu odpornościowego, ale też moczopędnie, przeciwgorączkowo i dla regulacji przemiany materii. Wykazują one także działanie uspokajające.

Przedawkowanie berberysu jest groźne dla zdrowia! Dzieje się tak, ponieważ zawarta w roślinie berberyna obok wielu korzystnych oddziaływań na organizm, ma też i te niepożądane. Odkłada się mianowicie w sercu, wątrobie i trzustce. Dlatego w spożywaniu owoców, liści, czy preparatów zawierających berberys, należy zachować umiar. Nie powinno się jeść ich w dużych ilościach, ani przez dłuższy czas.

Zbierane późną wiosną liście można suszyć i sporządzać z nich napary oraz odwary. Z kolei z owoców zrobimy aromatyczne nalewki, wino, soki i konfitury. Można je zasuszyć lub zamrozić i dodawać od czasu do czasu w niewielkich ilościach do musli, sałatek i deserów.

Berberys nie powinien byś spożywany przez ciężarne kobiety i małe dzieci. Pierwsza grupa nie powinna zażywać preparatów i przetworów z tym składnikiem ze względu na ryzyko podniesienia ciśnienia tętniczego. Z kolei skutkiem spożycia berberysu przez małe dzieci mogą być nudności.