Bez inwestycji gospodarstw domowych w poprawę powietrza i wody nie uda się powstrzymać niekorzystnych zmian klimatycznych

Nasze płuca w wielkich polskich metropoliach, ale i w małych wioskach musiały fizycznie odczuć skutki niskiej emisji, by w końcu dotarło do nas, że to my sami, a nie mityczne kominy fabryk, trujemy się najbardziej poprzez miliony pieców kopciuchów.

Nie inaczej jest z wodą. O ile za powietrze – przynajmniej bezpośrednio – nie trzeba jeszcze płacić, to podobnie jak przy gospodarowaniu odpadami, drastycznie rosnące opłaty za wodę i ścieki zaczęły skłaniać nas do oszczędzania tego naturalnego dobra. Z kolei podobnie jak przy smogu, widoczne już gołym okiem skutki klimatycznej suszy zaczęły przemawiać do naszej wyobraźni.

Co ważne, teraz łatwiej dajemy się przekonać, że fundamentem, od którego wszystko się zaczyna, w tym troska o jakość powietrza oraz jakość i dostateczną ilość wody jest nieinwazyjne dla środowiska wytwarzanie energii elektrycznej i cieplnej. Domy, do których trafi zielona energia, a jeszcze lepiej będzie w nich wytwarzana, ułatwią nam nie tylko likwidację smogu, ale i pozwolą na stosowanie optymalnych technologii przy zarządzaniu wodą i ściekami.

Warto wiedzieć: Czym są i jak działają odnawialne źródła energii (tzw. OZE)? 

O randze tych problemów najlepiej świadczy fakt, że zarówno w staraniach o zieloną energię, jak i w walce ze smogiem oraz o jakość i ilość wody nie jesteśmy osamotnieni. W każdym z takich przedsięwzięć możemy liczyć na wsparcie z publicznych pieniędzy. Poza inicjatywami lokalnymi, których głównymi autorami są samorządy a czasami też dbające o dobre relacje z lokalnymi społecznościami duże firmy, źródłem finansowania takich działań jest budżet państwa.

Dwa kluczowe programy, które temu służą i są adresowane wprost do obywateli to: Mój Prąd i Czyste Powietrze. Oba zawierają narzędzia, które pozwalają dofinansować nasze indywidualne starania o poprawę jakości powietrza. Dodatkowym wsparciem dla takich działań jest podatkowa ulga termomodernizacyjna.

Z kolei ramach rządowego program Stop Suszy!, nakierowanego na oszczędzanie wody, dofinansowanie kierowane jest głównie do samorządów czy jednostek rządowych, a tylko w niewielkiej części wprost do rolników – jako inwestorów.

By słońce dodało nam energii do zielonych działań

Zacznijmy od tego, który proekologiczną klamrą spina wszystkie nasze działania na rzecz czystego powietrza, wody i w ogóle klimatu. Obecnie najłatwiej zbudować – a także uzyskać finansowe wsparcie – instalację opartą na panelach fotowoltaicznych.

Fotowoltaika, poza wcześniejszymi czy działającymi równolegle różnymi programami wsparcia – także na szczeblach lokalnych, zyskała potężne źródło finansowania w ramach rządowego programu Mój Prąd. W tym roku trwa jego druga edycja, także zakłócona przez pandemię koronawirusa, ale od 25 maja wracająca już na normalne tory.

Określany mianem Mój Prąd to program dofinansowania mikroinstalacji fotowoltaicznych. W ramach trwającej obecnie drugiej tury nabór wniosków o dofinansowanie trwa od 13 stycznia do 18 grudnia br. Został on jednak zawieszony do 24 maja w związku z podejmowanymi działaniami związanymi z zapobieganiem, przeciwdziałaniem i zwalczaniem COVID-19. Teraz program znów działa w pełnym zakresie.

Mój Prąd skierowany jest do osób fizycznych wytwarzających energię elektryczną na własne potrzeby, które mają zawartą umowę kompleksową (z Operatorem Sieci Dystrybucyjnej – OSD, zakładem energetycznym) regulującą kwestie związane z wprowadzeniem do sieci energii elektrycznej wytworzonej w mikroinstalacji.

Dofinansowanie do takich domowych inwestycji ma formę dotacji do 50 proc. kosztów kwalifikowanych mikroinstalacji wchodzącej w skład przedsięwzięcia nie więcej niż 5 tys. zł na jedno przedsięwzięcie.

Jeszcze większa dotacja na Czyste Powietrze

Celem programu Czyste Powietrze – z budżetem 103 mld zł na lata 2018-2029 – jest poprawa jakości powietrza oraz zmniejszenie emisji gazów cieplarnianych przez wymianę źródeł ciepła i poprawę efektywności energetycznej jednorodzinnych budynków mieszkalnych.

Do 24 kwietnia 2020 r. złożono 131 623 wnioski o dofinansowanie, na łączną kwotę ok. 2,8 mld zł.

Zgodnie z nowymi zapisami w programie Czyste Powietrze, beneficjenci uprawnieni do podstawowego poziomu dofinansowania mogą liczyć na wsparcie do kwoty 20 tys. zł. Jeżeli inwestycja obejmuje bardziej efektywne źródło ogrzewania, czyli pompę ciepła – wtedy można dostać do 25 tys. zł, a jeśli do tego instalowane są panele fotowoltaiczne, to łączna wypłata sięgnie nawet 30 tys. zł.

– Montaż pompy ciepła jest opłacalny ze względów ekonomicznych i ekologicznych. To urządzenie zapewnia ogrzewanie i chłodzenie domu, przygotowanie ciepłej wody użytkowej, a także wydajną wentylację z odzyskiem ciepła (we współpracy z rekuperatorem). W zestawieniu z instalacją fotowoltaiczną może działać niezależnie od innych źródeł zasilania. Pompy ciepła korzystają z odnawialnych źródeł energii (takich jak powietrze i wody podziemne) i nie emitują żadnych zanieczyszczeń powietrza. W dodatku decydując się na pompę ciepła nie trzeba inwestować w kotłownię, czy budować kominów. W przypadku gruntowej pompy ciepła – wystarczy pół metra kwadratowego powierzchni pomieszczenia, żeby zamontować to urządzenie – wyjaśnia Magda Turecka, Manager ds. marki NIBE.

Przeczytaj również: Dlaczego pompy ciepła to urządzenia ekologiczne 

Będzie można finansować przedsięwzięcia rozpoczęte do 6 miesięcy przed złożeniem wniosku o dofinansowanie, przy czym data ich rozpoczęcia nie może być wcześniejsza niż 15 maja br. Zmieniona wersja programu umożliwia także wsparcie inwestycji już zakończonych.

Czas pandemii koronawirusa NFOŚiGW wykorzystał na testowanie – wraz z wojewódzkimi funduszami, bankami i alarmami smogowymi – nowego formularza wniosku do Czystego Powietrza.

Efektem prowadzonych prac i konsultacji było nie tylko wprowadzenie uwag do wzoru wniosku, ale również zmiana programu Czyste Powietrze, przewidująca możliwość łączenia dofinansowania oferowanego przez program z dofinansowaniem z gminnych programów ograniczania niskiej emisji.

W ten sposób Czyste Powietrze stało się wspólnym mianownikiem programów finansujących walkę z niską emisją, a gminy uzyskują możliwość tworzenia własnych programów uzupełniających finansowanie otrzymywane z Czystego Powietrza.

Procedowane są także zmiany legislacyjne, które umożliwią wsparcie mniej zamożnych gospodarstw domowych. Komisja Wspólna Rządu i Samorządu otrzymała do zaopiniowania projekt ustawy przewidującej wydawanie przez samorządy gminne zaświadczeń potwierdzających prawo gorzej sytuowanych gospodarstw domowych do otrzymania w programie dofinansowania o zwiększonej intensywności. Na wprowadzenie tego rozwiązania potrzebna jest jeszcze zgoda Sejmu.

Do podwyższonego poziomu dofinansowania – do 37 tys. zł – uprawnieni będą ci o przeciętnym dochodzie na jedną osobę w gospodarstwie domowym nieprzekraczającym 1400 zł (gospodarstwa wieloosobowe) lub 1960 zł (gospodarstwa jednoosobowe).

Osoby, które zdecydują się na jednoczesne korzystanie z obu programów, np. inwestując zestaw pompa ciepła wraz z instalacją fotowoltaiczną i przygotowując odpowiedni plan finansowy, powinny mieć na względzie, że dotacja do 30 tysięcy z Czystego Powietrza, na jaką wówczas mogą liczyć „konsumuje" wsparcie w postaci 5 tys. zł przewidziane w programie Mój Prąd.

Z kolei podatnicy PIT w tych wyliczeniach mogą i powinni wziąć pod uwagę ulgę termomodernizacyjną. Ta w wersji obowiązującej od 1 stycznia 2019 r. (zgodnie z art. 26h ust. 1 ustawy o podatku dochodowym od osób fizycznych (oraz art. 11 ustawy o zryczałtowanym podatku dochodowym od niektórych przychodów osiąganych przez osoby fizyczne) stanowi, iż podatnik może odliczyć wydatki poniesione w danym roku m.in. na materiały budowlane, urządzenia i usługi związane z realizacją przedsięwzięcia termomodernizacyjnego pod warunkiem, że zostanie ono ukończone w okresie trzech kolejnych lat, licząc od końca roku podatkowego, w którym poniesiono pierwszy wydatek.

W ramach tej ulgi podatkowej maksymalnie odliczyć można 53 tys. (w przypadku małżonków 106 tys. zł), pamiętając jednak, że dotyczy to wydatków nie objętych żadną formą dotacji ze środków publicznych. Pojęcie termomodernizacji jest obszerne, w całej rozciągłości mieszczą się pod nim przedsięwzięcia realizowane w ramach Czystego Powietrza i programu Mój Prąd.

Wszyscy musimy działać, by zastopować suszę

W ubiegłym roku mieszkańcy wielu regionów Polski przekonali się jak dramatycznie utrudnia życie brak wody. Państwo uruchomiło więc program, który ma uporządkować gospodarkę wodną w skali makro, ale i mikro. W przypadku tej drugiej, w ramach programów wspierających małą retencję przewidziane są instrumenty finansowe wspierające indywidualne przedsięwzięcia mieszkańców.

Pierwszy z trzech programów realizowanych na szczeblu krajowym to Modernizacja gospodarstw rolnych – obszar nawadniania w gospodarstwie. Jest to program dopłat do nawodnień dla gospodarstw rolnych realizowany przez ARMiR.

To program przeznaczony dla rolników. Dzięki niemu właściciele gospodarstw mogą sfinansować m.in. budowę studni i zbiorników oraz zakup maszyn i urządzeń do poboru, magazynowania, uzdatniania, odzyskiwania lub rozprowadzania wody, instalacji nawadniających i systemów do sterowania nawadnianiem. Pomoc finansowa na jednego beneficjenta i jedno gospodarstwo wynosi do 100 tys. zł. W związku z COVID-19 czas na składanie wniosków przez rolników jest wydłużony do 20 lipca 2020 roku.

Drugi – Miasto z Klimatem – „zielono-niebieska infrastruktura", jest to konkurs dla samorządów ogłoszony pod koniec kwietnia b.r. przez Narodowy Fundusz Ochrony Środowiska i Gospodarki Wodnej wraz Ministerstwem Klimatu. Zakłada dofinansowanie przedsięwzięć z zakresu zagospodarowania wód opadowych i kształtowania zieleni miejskiej. W ramach programu nie ma dopłat dla osób prywatnych.

W czerwcu 2020 r. Ministerstwo Funduszy i Polityki Regionalnej ma ponadto uruchomić kolejny nabór wniosków o dofinansowanie inwestycji miejskich zwiększających ilość retencjonowanej wody. Na realizacje programu jest przeznaczone 60 milionów złotych.

Trzeci program: Retencja korytowa – Program kształtowania zasobów wodnych na terenach rolniczych jest realizowany przez Wody Polskie. W ramach tego programu także nie ma dopłat. Celem jest przywrócenie dwufunkcyjności urządzeń melioracyjnych, co zapewni retencję wód na użytkach rolnych w okresach suszy.

Dochodzą do tego działania na rzecz magazynowania wody prowadzone na poziomie WFOŚiGW i samorządów lokalnych. Warto też pamiętać, że w wielu gminach są realizowane programy samorządowe, dofinansowujące działania pro-retencyjne. Także dla osób prywatnych, jak np. dofinansowanie do zbiorników na deszczówkę.