Dopamina – kluczowy neuroprzekaźnik w mózgu. Rola dopaminy w organizmie i wpływ na rozwój choroby Parkinsona. Jak zwiększyć jej poziom?

Dopamina to neuroprzekaźnik produkowany przez komórki nerwowe w mózgu, a także rdzeń gruczołów nadnerczy. Związek ten pełni rolę chemicznego posłańca i neuromodulatora, czyli substancji zmieniającej aktywność neuronów.

Związek ten należy do grupy przekaźnikowych monoamin tak samo jak serotonina, melatonina, histamina, a także adrenalina i noradranalina (tak, jak dwa ostatnie neurotransmitery, jest katecholaminą). Ponieważ monoaminy regulują emocje i funkcje poznawcze, leki wpływające na ich poziom stosuje się w leczeniu zaburzeń psychicznych takich jak depresja, lęki, schizofrenia czy choroba Parkinsona.

Rola dopaminy w mózgu to udział w procesach biochemicznych. Należą do nich m.in.:

• funkcje wykonawcze, czyli umiejętności poznawcze umożliwiających kontrolę i regulację zachowań, świadomego sterowania myślami i reakcjami czy realizowania zaplanowanych zadań,
• kontrola motoryczna, czyli wzajemne dostrajanie układu ruchu oraz nerwowego, co zapewnia koordynację ruchów, mobilność i równowagę,
• pozytywne wzmocnienie, czyli utrwalenie reakcji na określone bodźce,
• motywacja,
• pobudzenie,
• poczucie nagrody.

Czytaj też: Detoks dopaminowy – hit czy mit? Zobacz, na czym polega i co daje

Działanie dopaminy przyczynia się do skupienia, czujności i odczuwania szczęścia. Związek ten pełni też ważną funkcję w podnieceniu seksualnym, pobudzaniu laktacji, a także powstawaniu mdłości. Wpływa ponadto na przepływ krwi w naczyniach krwionośnych, trawienie, pracę serca, nerek i trzustki, pamięć, nastrój, sen, przetwarzanie bodźców bólowych czy odpowiedź na stres. Współpracuje przy tym z innymi monoaminami.

Jednak to poczucie nagrody i dążenie do niej jest zdecydowanie najważniejszym aspektem działania tego neuroprzekaźnika. Zależny od niego cykl motywacja-nagroda-wzmocnienie kształtuje ludzkie zachowania. Wyrzut dopaminy powoduje czasowe uczucie spełnienia i euforii.

Zobacz także: Zakochanie to nie miłość to emocjonalny „haj”

Choć produkujące ten związek neurony dopaminergiczne są nie są bardzo liczne (jest ich ok. 400 tys.) i występują w niewielkich obszarach mózgu, ich wypustki (aksony) sięgają wielu innych struktur tego narządu, wywierając silny wpływ na jego funkcjonowanie.

Niedobór dopaminy stwierdzany jest w przypadku niektórych chorób neurologicznych i psychicznych. Należą do nich m.in. choroba Parkinsona, depresja czy zespół dystonia-parkinsonizm, który diagnozuje się u dzieci. Wywołuje objawy podobne do choroby Parkinsona i często prowadzi do niesprawności. Od niedawna uważa się też, że zaburzenia dotyczące transporterów i receptorów dopaminy mają ważny udział w występowaniu objawów ADHD.

Na czym jednak polega związek między dopaminą a parkinsonem? Jest to choroba neurodegeneracyjna, która niszczy komórki nerwowe produkujące ten neuroprzekaźnik, czyli neurony dopaminergiczne w istocie czarnej śródmózgowia. Skutkiem jest jego obniżający się poziom i rozwój na przestrzeni lat objawów, które uniemożliwiają codzienne funkcjonowanie.

Zobacz: Hormony miłości to magiczny koktajl związków. Dopamina jest ważnym z nich

Objawy choroby Parkinsona, które pojawiają się na różnych etapach rozwoju choroby, to m.in.:

• drżenie kończyn, zwłaszcza w stanie ich spoczynku,
• dystonia, czyli mimowolne ruchy spowodowane przez skurcze przeciwstawnych mięśni,
• bradykinezja, czyli spowolnienie ruchów, ich opóźnienie w czasie i niezdolność do wykonywania ruchów szybkich,
• sztywność kończyn,
• problemy z chodem, posturą i równowagą,
• psychozy.

Początkowo objawy ruchowe dotyczą tylko jednej strony ciała i nie uniemożliwiają wykonywania zwyczajowych czynności, jednak późne stadium choroby związane jest z niemożnością stania czy chodzenia, występować mogą też halucynacje i urojenia.

Wczesne symptomy parkinsona, które powinny zwrócić uwagę, to m.in.:

• utrata węchu i smaku,
• zaparcia,
• problemy z pęcherzem,
• zaburzenie fazy snu REM, skutkująca spaniem w dzień i trudnościami z odpoczynkiem w nocy,
• zaburzenia nastroju, m.in. depresja i stany lękowe,
• hipotonia ortostatyczna, czyli obniżenie ciśnienie krwi przy wstawaniu z pozycji leżącej,
• zwiększona produkcja śliny,
• nieprawidłowe widzenie,
• wahania masy ciała,
• pisanie coraz mniejszych liter,
• zmiana głosu na cichy, miękki lub chropawy,
• zmiana chodu ze stawianiem coraz mniejszych kroków,
• pochylona postawa ciała, garbienie się, opieranie o powierzchnie,
• zanikanie mimiki twarzy,
• zawroty głowy i omdlenia,
• problemy z pamięcią i konfuzja.

Niski poziom dopaminy związany jest z występowaniem problemów takich jak:

• zmniejszona uważność,
• senność,
• problemy z koncentracją,
• zmniejszona motywacja do działania,
• brak entuzjazmu,
• zaburzenia koordynacji ruchowej,
• trudności w poruszaniu się.

Przyczyną niedoboru dopaminy może być niedobór snu, a zwłaszcza jego deprywacja (pozbawienie). Efekty odczuwane już rano związane są ze zmniejszoną dostępnością receptorów dopaminy w komórkach nerwowych.

Prawidłowe wydzielanie dopaminy warunkuje nie tylko dobrej jakości sen, ale też zbilansowana dieta obfitująca w probiotyki, aktywność fizyczna, medytacja, a także przyjemne zajęcia, takie jak np. słuchanie muzyki.

Poziom dopaminy można zmierzyć w ramach badania laboratoryjnego we krwi (normą jest zawartość niższa niż 888 pmol/l albo 136 pg/l) lub w moczu (60-400 mg na dobę).

Nadmiar dopaminy również nie jest zjawiskiem prawidłowym, a towarzyszyć może zaburzeniom takim jak uzależnienie od używek, zwłaszcza narkotyków, schizofrenii czy otyłości. Do objawów należą m.in. mania, halucynacje i urojenia.

Zobacz także: Kim jest introwertyk i czym różni się od ekstrawertyka?

Przyjmowanie substancji, od których jest się uzależnionym, w tym nikotyny i alkoholu, generuje większy i szybszy zastrzyk dopaminy niż np. zjedzenie ulubionych słodyczy. Stopniowo jednak reakcja mózgu zostaje stonowana, przez co do zapewniania tego samego poziomu przyjemności potrzeba coraz więcej danej substancji. To właśnie dlatego tak trudno wyrwać się z nałogu.

Intensywne pobudzanie wydzielania dopaminy przez określone działania sprawia też, że tracimy zainteresowanie innymi sprawami, które nie przynoszą już takiego poczucia nagrody, jak wcześniej. To przyczynia się do zachowań kompulsywnych i utraty kontroli nad sposobem postępowania.

Dopamina jako lek stosowana jest w stanach wstrząsu organizmu, które wiążą się nagłym spadkiem ciśnienia krwi, jej zmniejszonym dopływem do tkanek i zagrożeniem życia. Podana dożylnie powoduje skurcz obwodowych naczyń krwionośnych, wzrost ciśnienia tętniczego i pobudzenie akcji serca. Stosuje się ją m.in. w sytuacjach wstrząsu septycznego, kardiogennego, np. po zawale serca czy pooperacyjnego, a także związanego z niewydolnością nerek.

Natomiast w leczeniu choroby Parkinsona stosuje się lek o nazwie lewodopa lub inaczej L-DOPA, z której w organizmie powstaje dopamina. Związek ten przechodzi przez barierę krew-mózg, której nie może pokonać neuroprzekaźnik podawany bezpośrednio, i zapewnia bardzo dobre efekty terapeutyczne.

Istnieją także tzw. boostery dopaminy, czyli suplementy diety pobudzające jej wydzielanie w organizmie. Należą do nich aminokwasy i ich pochodne, takie jak L-tyrozyna, L-teanina (występuje w zielonej herbacie), SAM-e (S-adenozylo-L-metionina) czy fosfatydyloseryna. Drugą grupą są surowce ziołowe.

W celu podniesienia poziomu dopaminy w organizmie stosuje się wyciągi i substancje czynne z roślin takich jak m.in.:

• Gingko biloba – miłorząb japoński,
• Mucuna pruriens – świerzbiec właściwy,
• Rhodiola rosea – różeniec górski,
• Bacopa monnieri – bakopa drobnolistna,
• Piper methysticum – pieprz metystynowy, inaczej kava kava,
• Zingiber officinalis – imbir lekarski,
• Curcuma longa – ostryż długi, inaczej kurkuma,
• Panax ginseng – żeńszeń właściwy,
• Olejek oregano,
• Berberyna.