Wrzesień często jest pogodny, ale to już koniec lata. Sprawdź, kiedy się zacznie się jesień w 2024 r. i co ma do tego równonoc

Gdy zastanawiamy się, kiedy wypada pierwszy dzień jesieni, najpierw trzeba zastanowić się, o jaką jesień nam chodzi – kalendarzową czy astronomiczną? Bo jesień kalendarzowa rozpoczyna się 23 września. To data stała, taka sama każdego roku. Natomiast początek astronomicznej jesieni wyznacza tak zwana równonoc jesienna (równonoc wrześniowa). To cykliczne zjawisko, kiedy noc „zrównuje się” z dniem, a jedno i drugie trwa po około 12 godzin. Niestety po równonocy każdy dzień będzie krótszy niż 12 godzin – aż do grudniowego przesilenia zimowego.

Daty równonocy jesiennej mogą się nieco różnić każdego roku, ale jest to około 22-23 września. W 2024 r. równonoc jesienna nastąpi 22 września, a Słońce wejdzie w punkt Wagi dokładnie o godzinie 14.44 (wg polskiego czasu).

To zrównanie dnia i nocy, zwane też equinox (od łacińskiego aequinoctium) lub ekwinokcjum bierze się z ruchu Ziemi wokół Słońca i nachylenia jej osi. To nachylenie osi sprawia, że Słońce nie oświetla Ziemi przez cały czas tak samo, ale „przesuwa się” na północ i na południe. Przez pół roku dłużej jest oświetlona półkula północna – trwa to od naszej wiosny do końca lata, a przez drugie pół roku – półkula południowa (od naszej jesieni do wiosny). Równonoc występuje dwa razy w roku – wiosną i jesienią.

Równonoc jesienna to moment, kiedy Słońce przechodzi przez punkt Wagi (gwiazdozbioru). Wtedy Ziemia jest ustawiona tak, że promienie słoneczne padają równolegle do równika i równomiernie oświetlają obie półkule. Dzień i noc trwają tyle samo, czyli po ok. 12 godzin. Jednak po tym Słońce będzie lepiej oświetlać półkulę południową, a na północnej z każdą dobą noc będzie trwała coraz dłużej. Będzie też coraz zimniej.

Warto poukładać sobie te wydarzenia astronomiczne, które wiążą się z długością dnia oraz porami roku. Jest więc:

• Równonoc jesienna: jej data to 22 lub 23 września, dzień i noc trwają tyle samo, czyli 12 godzin, jednak dnia ubywa; jest to początek astronomicznej jesieni. W 2024 r. równonoc jesienna będzie 22 września.
• Przesilenie zimowe: jego data to 21 lub 22 grudnia. To najkrótszy dzień roku (trwa ok. 8 godzin), ale począwszy od niego – dnia będzie przybywać; jest to początek astronomicznej zimy. W 2024 r. przesilenie zimowe będzie 21 grudnia.
• Równonoc wiosenna: jej data to 20 lub 21 marca. Dzień i noc trwają tyle samo, czyli 12 godzin, następnie dnia nadal przybywa; to początek astronomicznej wiosny. W 2024 r. równonoc wiosenna będzie 20 marca.
• Przesilenie letnie: jego data to 21 lub 22 czerwca. To najdłuższy dzień roku (trwa ok. 16 godzin), po którym zaczyna ubywać dnia. To początek astronomicznego lata. W 2024 r. przesilenie letnie będzie 21 czerwca.

Dokładne daty równonocy i przesileń ulegają pewnym wahaniom. Uwaga: podane pory roku i długości dnia dotyczą półkuli północnej.

Początek jesieni określa się jednak nie tylko na podstawie zjawisk astronomicznych czy kalendarza. Jest też jesień klimatyczna, wyznaczana na podstawie rzeczywistych temperatur. To czas, kiedy dobowe temperatury powietrza wynoszą od 15º do 5ºC.

Jest także tzw. jesień fenologiczna, czyli przyrodnicza. Nie ma ona stałych dat, ale wyznaczają ją zmiany w przyrodzie. Jej pierwsza część to tzw. wczesna jesień. Charakterystyczne dla niej jest np. kwitnienie wrzosu oraz dojrzewanie wielu owoców („wskaźnikami” są kasztanowce, dereń świdwa oraz ligustr). Druga część to pełna jesień, charakteryzująca się przede wszystkim opadaniem liści z drzew i ich przechodzeniem w zimowy spoczynek. Za początek pełnej jesieni uznaje się żółknięcie liści brzozy oraz kasztanowca.

Choć jesień zaczyna się od równonocy jesiennej, często za jesienny miesiąc uważa się cały wrzesień. Późne lato i wczesna jesień to czas bardzo wielu prac ogrodniczych. Zbiera się wtedy plony, robi przetwory, ale też sadzi rośliny z myślą o kolejnym sezonie. Należą do nich m.in. kwitnące byliny, ale też wiosenne kwiaty cebulowe. We wrześniu sadzi się też drzewa i krzewy iglaste i inne zimozielone. Również październik obfituje w prace ogrodnicze. Jeszcze można sadzić kwiaty, a zaczyna się też sadzenie drzew i krzewów owocowych, a także róż sprzedawanych z tzw. gołym korzeniem.

We wrześniu i październiku można zbierać niektóre wartościowe dzikie owoce, jak jarzębina, głóg, rokitnik, dzika róża. To przeważnie też okres wysypu grzybów w lasach.

W październiku i listopadzie nawozi się ziemię i stosuje opryski, które zapobiegną rozwojowi szkodników w następnym sezonie. To też czas porządków po sezonie. Raczej nikt, kto ma ogród, nie przegapi początku pełnej jesieni – grabienie liści opadających z drzew to jedno z podstawowych zajęć o tej porze roku.

Dowiedz się więcej: Co trzeba zrobić w ogrodzie we wrześniu? O tym pamiętaj!

Początek jesieni to też dobry czas na niektóre domowe porządki. Trzeba się przygotować na chłodniejsze i ciemniejsze dni, ale póki można, to warto wykorzystać sprzyjającą pogodę, która przeważnie panuje we wrześniu i październiku. Właśnie jesienią warto pomyśleć o umyciu okien czy wypraniu pościeli. Trzeba także zadbać o przygotowanie odpowiedniej do pory roku odzieży.

Sprawdź: Pora na jesienne porządki w domu. Co warto teraz zrobić?

Równonoc jesienną, podobnie jak wiosenną oraz przesilenia, obserwowano od tysiącleci. Te dni świętowano w wielu kulturach. Równonoc u Słowian i Bałtów obchodzono jako dożynki, czyli święto plonów i zakończenia prac polowych. Prawdopodobnie wiele ich elementów przetrwało w tradycji. Jednym z nich jest wieniec z pozostałości zboża oraz innych roślin i plonów, symbolizujący urodzaj. Nieodłącznym elementem dożynek była zabawa. Obecnie dożynki również są obchodzone na wsiach, jednak mogą być organizowane również wcześniej, najczęściej w niedzielę i mają charakter zarówno religijny, jak i świecki. To podziękowanie za plony i nadzieja na urodzaj w kolejnym roku.

Ale jesień z jej coraz dłuższymi nocami i ochłodzeniem, a także widocznym zamieraniem przyrody to także czas tradycyjnych świąt związanych z pamięcią o zmarłych, którzy w takich okolicznościach wydawali się być bliżej świata żywych. Celtyckie święto Samhain i prawdopodobnie wywodzące się z niego Halloween (zanim się zamerykanizowało i skomercjalizowało), czy podobne do nich, a bliższe nam – Dziady, obchodzono mniej więcej w połowie odcinka czasu między równonocą jesienną i przesileniem zimowym, czyli na przełomie października i listopada. Ta data stała się także świętem chrześcijańskim, kiedy obchodzona jest Uroczystość Wszystkich Świętych (1.11.) oraz Dzień Zaduszny (2.11.).